Groepstherapie: Werking, soorten, voordelen & nadelen

Groepstherapie kan voor veel mensen grote therapeutische voordelen hebben bij verslaving, maar is niet voor iedereen even geschikt. Groepstherapie is ook best spannend voor veel mensen. Voor een succesvolle behandeling is een goede therapeut noodzakelijk, zodat deelnemers afspraken nakomen en effectief nieuw gedrag verwerven. Zonder de juiste voorwaarden kan groepstherapie echter een verspilling van tijd zijn. Op deze pagina bespreken we uitgebreid hoe groepstherapie werkt, de voordelen die het kan bieden, en welke soorten groepstherapie er bestaan.

Wat is groepstherapie?

Groepstherapie is een behandelingsmethode waarbij een groep mensen met elkaar in gesprek gaat over hun ervaringen met verslaving. De groep wordt geleid door een therapeut die zorgt voor een veilige en vertrouwelijke omgeving. Tijdens een sessie delen deelnemers hun ervaringen, gevoelens en gedachten over hun verslaving. Zo leren ze van elkaar en kunnen ze elkaar steunen. Groepstherapie vindt meestal plaats als aanvulling op individuele therapie. Inzichten kunnen hier beter vaak beter worden verwerkt en toegepast, volgens een studie uit 2016 in International Journal of Group Psychotherapy.

De werking van groepstherapie

De werking van groepstherapie is dat deelnemers van elkaar leren en hun gevoel van isolatie verminderen. Veel mensen met een verslaving ontwikkelen een gevoel van isolatie en krijgen het idee dat ze er alleen voor staan, volgens verslavingspsychiater Jeffrey Roth. Door de inzichtgevende groepstherapie kan een mogelijk terughoudende positie veranderen in een meer accepterende houding. De deelnemers krijgen zo meer vertrouwen in de noodzaak van behandeling en de mogelijkheid van herstel.

Voorwaarden voor effectieve groepstherapie

Voor een effectieve behandeling is een goed verloop van de groepstherapie erg belangrijk. Dit betekent dat de groepstherapeut controle houdt over de deelnemers en wat er besproken wordt. Zo kan een veilige en vertrouwelijke omgeving worden gegarandeerd. Therapie in groepsverband kan een zeer effectieve manier van behandeling zijn, maar het is hiervoor wel belangrijk dat iedereen voldoende aan bod komt. Uiteindelijk vindt groepstherapie daarom meestal plaats als aanvulling op individuele therapie. Hierin kunnen de afzonderlijke deelnemers wel alle rust en tijd krijgen om hun persoonlijke inzichten te verwerken.

Welke soorten groepstherapie zijn er?

Er zijn meerdere soorten groepstherapie die zijn aangepast op de status van herstel en de problemen waar deelnemers mee worstelen. Voorbeelden hiervan zijn bijvoorbeeld groepspsychotherapie en terugvalpreventiegroepen. Groepstherapieën kunnen ook van elkaar worden onderscheiden op basis van hun structuur. Zo zijn er gestructureerde groepen, waarin onderwerpen via een vast draaiboek worden behandeld binnen een beperkt aantal sessies, en meer creatieve, open groepen, die erg wisselen van thema’s en waar voortdurend nieuwe deelnemers instromen.

Enkele bekende soorten groepstherapie zijn:

• Inzichtgevende groepspsychotherapie
• Ondersteunende groepstherapie
• Gestructureerde groepstherapie
• Psycho-educatie groepstherapie

Inzichtgevende groepspsychotherapie

Psychotherapie in groepsverband helpt verslaafden om meer inzicht te krijgen in de onderliggende oorzaken van hun verslaving. Ook ondersteunt het bij het aanleren van gezonde copingmechanismen. Psychotherapie wordt vaak individueel aangeboden, maar heeft ook grote voordelen als therapie in groepsverband, volgens psycholoog-onderzoeker April Fallon in het handboek Essentials of Group Therapy.

De open sfeer van groepspsychotherapie, waarin groepsleden hun ervaringen en inzichten delen, kan behoorlijk confronterend werken. Dit kan leiden tot een individuele doorbraak. De focus van groepssessies ligt vaak op psychotherapieën zoals cognitieve gedragstherapie en dialectische gedragstherapie.

Ondersteunende groepstherapie

Deelnemers aan ondersteunende groepstherapie komen samen om elkaar te steunen. Dit doen ze door hun eigen persoonlijkheid en geschiedenis te delen. Het doel van deze vorm van groepstherapie is onder meer om te begrijpen dat je niet de enige bent met bepaalde gedachten, gevoelens en traumatische ervaringen. Door het uitwisselen van persoonlijke achtergronden steunen de deelnemers elkaar. Zo kan groepstherapie helpen om niet op te geven tijdens een behandeltraject, volgens een studie uit 2016 in Substance Abuse and Rehabilitation.

Gestructureerde groepstherapie

Bij structurerende groepstherapie staat een bepaald onderwerp centraal. Het wordt daarom ook wel themagerichte groepstherapie genoemd. Meestal is er een beperkt aantal deelnemers. In een vast aantal sessies (bijvoorbeeld 10 bijeenkomsten) wordt een gemeenschappelijk thema dan gestructureerd behandeld. Deze opzet helpt om kennis en vaardigheden makkelijk te delen en aan te leren. Wel is er vaak minder ruimte voor het verwerken van persoonlijke inzichten.

Psycho-educatie groepstherapie

Een andere vorm van groepstherapie bij verslaving is psycho-educatie groepstherapie. Dit is een vorm van groepstherapie die is gericht op preventie. Deelnemers krijgen uitleg over de werking van bepaalde drugs, risico’s en gevaren van het combineren van sommige middelen. Psycho-educatie kan ook in een individuele behandeling worden aangeboden. In groepstherapie is psycho-educatie onder meer effectief voor het geven van nuttige uitleg over verslaving aan mensen in de omgeving, zoals gezinsleden van een verslaafde.

Wat zijn de voordelen van groepstherapie?

De voordelen van groepstherapie zijn onder meer het ervaren van steun, het vergroten van je motivatie naar herstel en het leren verwerken van trauma’s. Omdat groepsleden elkaar respecteren, ook doordat een therapeut alles in goede banen geleid wordt, zullen mensen vaak makkelijker over hun problemen praten. In een therapiegroep gebeuren dingen en vinden processen plaats die ook in het alledaagse leven gewoon zijn, volgens de beroemde verslavingsonderzoeker Edward Khantzian. Het delen van eigen ervaringen en het ontvangen van andere verhalen zorgt er zo voor dat nieuwe gevoelens en inzichten mogelijk zijn. Dit kan het herstel van een verslaving ondersteunen.

Mogelijke voordelen van groepstherapie zijn:

• Beter inzicht krijgen in de oorzaken van je verslaving
• Verwerken van trauma’s
• Ontwikkelen van gezonde copingmechanismen
• Versterken van motivatie voor herstel
• Om leren gaan met terugvalpreventie
• Verbeteren van je sociale vaardigheden en overwinnen van mogelijke sociale angst

Wat zijn de nadelen van groepstherapie?

De nadelen van groepstherapie zijn per individu verschillend. Sommige nadelen kunnen ook afhankelijk zijn van de groep zelf, volgens een kwalitatief onderzoek uit 2020 in Substance Abuse: Research and Treatment Zo is er niet altijd sprake van een goede band tussen deelnemers onderling en zal soms onvoldoende aandacht door een groepstherapeut worden gegeven aan belangrijke onderwerpen, omdat de focus van de groep bijvoorbeeld ergens anders op is gericht. Een effectieve aanpak vereist afwisselend aandacht voor alle groepsleden. Dit kan een therapeut soms niet voldoende bieden.

Bekende nadelen van groepstherapie zijn:

• Gebrek aan individuele aandacht
• Te weinig tijd om uiteenlopende thema’s te bespreken, waardoor meer sessies nodig zijn en te weinig de verdieping in kan worden gegaan
• Mogelijk slechte groepsdynamiek
• Variabele kwaliteit; effectiviteit is vaak sterker afhankelijk van de vaardigheden van de therapeut, maar ook de samenstelling van een groep
• Beperkte privacy en voor sommigen meer confronterend

Waarvoor is groepstherapie geschikt?

Groepstherapie is geschikt voor verschillende verslavingen en andere psychische problemen. Het therapeutisch effect is echter niet voor iedereen even groot. Een behandelaar zal daarom altijd in overleg met jou de afweging maken of groepstherapie geschikt voor je is, of dat je meer baat hebt bij andere behandelmethodes.

Voor deze verslavingen en problemen kan groepstherapie geschikt zijn:

• Middelenverslaving (drugs en medicatie): Groepstherapie helpt om de impact van verslavende middelen op je gezondheid en gedrag beter te begrijpen, van een afhankelijkheid aan benzodiazepinen tot wietverslaving. Zo kun je effectiever triggers vermijden, beter omgaan met ontwenningsverschijnselen en word je gemotiveerd om niet terug te vallen in gebruik.
• Gedragsverslaving: Groepstherapie helpt om nieuw gedrag aan te leren en gezonde copingmechanismen te ontwikkelen. Ook begrijp je beter de onderliggende oorzaken van bijvoorbeeld een gokverslaving of gameverslaving en delen deelnemers hoe ze met hun problemen omgaan.
• Eetstoornissen: Veel mensen met een eetverslaving of afwijkend eetgedrag voelen zich vaak erg alleen. Groepstherapie helpt om dit gevoel van isolatie te verminderen, geeft nieuwe inzichten aan deelnemers over hun persoonlijke problemen en ondersteunt bij het vinden van verdere groeimogelijkheden in herstel.

Kamp jij met een verslaving of zoek je hulp voor iemand in je omgeving? Bel anoniem naar 020 – 245 7480 en krijg persoonlijk advies van onze medewerkers over geschikte behandelmogelijkheden in jouw situatie.

Veelgestelde vragen over groepstherapie