Opiaten, oftewel morfine-achtigen of opioïde pijnstillers, zijn middelen die uit opium of afgeleiden van opium zijn bereid. Dit soort geneesmiddelen vallen onder de verdovende geneesmiddelen. Wanneer opioïde pijnstillers worden genomen zoals voorgeschreven door de arts, zijn ze over het algemeen veilig in gebruik en werken ze goed tegen het verlichten van acute, hevige pijn, zoals na een operatie, bij zenuwpijn of bij patiënten met kanker. Echter, bij langdurig gebruik of bij verkeerd gebruik van het medicijn, kan het de kans op risico’s en bijwerkingen verhogen.
Lees hier meer over een medicijnverslaving
Wat zijn opiaten?
Opiaten zijn geneesmiddelen die stoffen bevatten op basis van morfine; het actieve bestanddeel van opium. Opium wordt gewonnen uit de onrijpe vruchten van de Papaver somniferum plant. Opium is het ingedroogde melksap, dat een geelbruin, bitter smakend poeder is. Het poeder bestaat voor 10% uit morfine. Morfine is een stof dat verdovend werkt, dat ernstige pijn verlicht, maar ook kalmerende en gelukzalige effecten heeft.
Omdat ze zo effectief zijn, worden opiaten al jarenlang voorgeschreven voor pijnstilling en bij pijnsyndromen. Het zijn ontzettend sterke middelen en worden alleen bij hevige pijn gebruikt. Er zijn diverse soorten opiaten, met ieder zo hun overeenkomsten en verschillen. De medicijnen werken allemaal ongeveer op dezelfde wijze.
Er zijn verschillende toedieningwijzen mogelijk, afhankelijk van het soort geneesmiddel. Soms is dat in de vorm van een tablet, een zetpil of wordt de toediening gedaan door middel van een huidpleister.
Een opiaat is over het algemeen veilig en zou zelden problemen moeten veroorzaken wanneer patiënten de medicatie innemen zoals voorgeschreven door de arts.
Opiaten of opioïden?
Er bestaat vaak verwarring over deze twee termen. Hoe zit het nu? Onder opioïden vallen alle natuurlijke en synthetische medicijnen die zijn afgeleid van de opiumpapaver. Opiaten zijn altijd plantaardig en een subgroep van opioïden. Echter, kan tegenwoordig ieder opiaat synthetisch worden geproduceerd. Daarom vervagen de grenzen tussen beide groepen, en worden de termen veelal door elkaar gebruikt. Onder opioïden vallen dus niet alleen pijnstillers, maar ook illegale drugs, waaronder heroïne.
De meeste opioïden worden niet afgeleid van natuurlijk plantaardig materiaal en bestaan uit chemische verbindingen die geproduceerd worden in het lab of worden gesynthetiseerd.
Opiaten betekenis
Opiaten zijn dus chemische verbindingen die geëxtraheerd of geraffineerd worden uit plantaardige stoffen. Opiaten hebben, naast opioïden, diverse andere benamingen, waaronder opioïde pijnstillers, morfineachtige pijnstiller(s), centraal werkende analgetica (pijnstillers die op het centrale zenuwstelsel werken), narcotische analgetica, narcotica, en ‘de grote pijnstillers’.
Opiaten voorbeelden
Hieronder de veelvoorkomende opiaten lijst:
Hoe werkt opiaat?
Opiaten zijn erg sterke pijnstillers. Ze werken op de zenuwen en de hersenen en zorgen ervoor dat pijnprikkels verminderen of zelfs helemaal verdwijnen. Door hun werking kunnen patiënten euforische gevoelens ervaren. Opiaten kunnen echter ook de stoelgang verminderen en andere vervelende bijwerkingen veroorzaken, waar je hieronder meer over zult lezen. En omdat er al snel gewenning optreedt, kunnen mensen snel verslaafd raken aan opiaten, zelfs wanneer de middelen voorgeschreven worden door een dokter bij ernstige pijn.
Opioïden werken op de opioïdreceptoren in het centrale zenuwstelsel. Opioïden binden zich aan opioïde receptoren, wat ervoor zorgt dat de communicatie tussen lichaam en brein vertraagt. Het gevolg is dat ook de ademhaling en hartslag vertragen. Daarnaast stimuleren opioïde receptoren de afgifte van dopamine, wat gevoelens van plezier veroorzaakt en pijnverlichting.
Opiaten bijwerkingen
Net als andere pijnstillers, hebben ook opioïden zo hun bijwerkingen. Het kan voorkomen dat een patiënt bijwerkingen ervaart bij een bepaald type opiaat, bijvoorbeeld fentanyl, maar wel een goed effect ervaart van een andere opiaat, zeg oxycodon. Daarom kan het soms nodig zijn om verschillende opiaten uit te proberen. Je arts zal je hierin begeleiden.
Vaak voorkomende bijwerkingen van opioïden zijn:
- Obstipatie
- Jeuk
- Slaperigheid, je suf voelen
- Misselijkheid en overgeven
- Duizeligheid
- Ademhalingsproblemen
- Een geleidelijke overdosis
- Seksuele disfunctie
- Droge mond
Een bijwerking die minder frequent voorkomt maar wel eens ouderen treft, is urineretentie. Sommige mildere bijwerkingen kun je voorkomen door de medicatie op bepaalde tijdstippen in te nemen, bijvoorbeeld na een maaltijd of net voor het slapengaan. Om verstopping te voorkomen, kun je het beste meer drinken, vezelrijk voedsel eten of een laxeermiddel nemen (dit laatste moet je wel eerst overleggen met je arts).
Kunnen opiaten verslavend zijn? Het antwoord is simpelweg ‘ja’. Niet iedereen is zich er van bewust dat ook voorgeschreven medicijnen om pijnklachten te bestrijden een verslaving kunnen veroorzaken. Als dit soort medicatie overmatig wordt gebruikt of in combinatie met andere middelen (alcohol of benzodiazepinen) wordt genomen, kunnen ze een overdosering veroorzaken. Een overdosis met opiaten kan levensbedreigend zijn. Voorkom dit dus. Bij verontrustende bijwerkingen neem je altijd contact op met je arts.
Motorvoertuig besturen
Opioïden beïnvloeden de rijvaardigheid; je arts bespreekt ook dit met je. Echter, als je gedurende twee weken een stabiele dosering hebt genomen én geen bijwerkingen ervaart, dan mag je in principe gewoon een motorvoertuig besturen. Er zijn specifieke regels hierover die je kunt vinden op rijveiligmetmedicijnen.nl. Op deze website kun je nagaan of jouw pijnmedicatie, pijnstiller of ander geneesmiddel de rijvaardigheid beïnvloedt en hoe lang je niet mag rijden. Mocht je nog twijfels of vragen hebben, dan kun je dit ook altijd nog navragen bij je arts of een apotheker.
Als geneesmiddelen de rijvaardigheid beïnvloeden, kun je dit overigens altijd teruglezen in de bijsluiter of op het etiket.
Wees je ervan bewust dat het altijd strafbaar is om een voertuig te besturen als je bepaalde geneesmiddelen hebt gebruikt, bijvoorbeeld morfine, in combinatie met drugs of alcohol.
Zwangerschap
De eerste keus pijnmedicatie bij zwangere vrouwen is paracetamol. Het gebruik van opioïden door zwangere brouwen kan tot ernstige complicaties leiden bij de ontwikkeling van de baby. Er is een risico op vroegtijdige bevalling en zelfs overlijden door overdosering. Omdat baby’s voedingstoffen uit de baarmoeder opnemen, kunnen ze ook last krijgen van ontwenningsverschijnselen, omdat de baby na de geboorte ineens geen pijnmedicatie meer ontvangt. Symptomen omvatten trillen, huilen, overgeven, slaapproblemen en slechte voeding. Gelukkig heeft dit geen blijvende lichamelijke gevolgen voor de baby.
Als je zwanger bent, wordt er aangeraden om te stoppen met de pijnmedicatie. Maar dit moet wel altijd onder medisch toezicht gebeuren.
Opiaten wet
Voor sommige opioïden geldt dat er per 1 juli 2017 wettelijke limieten voor drugsgebruik in het verkeer zijn ingesteld. De medicamenteuze behandeling van morfine valt ook onder deze regelgeving.
De Rijksoverheid wil het onnodig gebruik van opioïden voorkomen en tegengaan, en neemt daarom verschillende maatregelen. De Rijksoverheid is verantwoordelijk voor het veilig gebruik van geneesmiddelen en het opstellen van specifieke regels.
Hoe lang duurt afkicken van opiaten
Het afkicken van opioïden vraagt om veel wilskracht. Soms kan een kleine aanpassing in de dosering verschillende ontwenningsverschijnselen veroorzaken. In dit soort gevallen is er sprake van een opioïdeverslaving.
Afkickverschijnselen treden op wanneer patiënten na langdurig gebruik van opioïden abrupt stoppen. Daarom is er vaak eerst een detox nodig om de ontwenningsverschijnselen zo veel mogelijk tegen te gaan.
Voorbeelden van afkickverschijnselen zijn misselijkheid, braken, diarree, sufheid, overmatig zweten, trillen, angst, een hoge bloeddruk, hartkloppingen, slapeloosheid, meer pijn en soms zelfs suïcidale gedachten. Professionele begeleiding bij het ontwennen is dus van cruciaal belang. Afbouwen en het langzaam verminderen van de dosering werkt bij iedereen anders en is een kwestie van maatwerk. Sommige mensen voelen ineens het euforische effect niet meer, terwijl bij anderen vooral de pijn terugkomt. Hoe snel iemand kan afkicken of afbouwen, is dus een persoonlijke kwestie.
Vooral voor hartpatiënten of patiënten met chronische aandoeningen is de ontwenning van opioïden potentieel gevaarlijk. Laat je altijd behandelen door een professional en neem contact op met een afkickkliniek als je een opioïde verslaving hebt ontwikkeld.