Dexamfetamine: Werking en symptomen

Dexamfetamine zorgt ervoor dat je meer aandacht en concentratie hebt en ook verbetert het je stemming. ADHD patiënten of mensen die aan narcolepsie lijden, kunnen dexamfetamine voorgeschreven krijgen. Het is een stimulerend medicijn dat ook gebruikt wordt als drug en in die zin verslavend kan zijn.

Wat is dexamfetamine?

Dextro amfetamine, of dexamfetamine, is een medicijn dat de aanmaak van de neurotransmitters dopamine en noradrenaline stimuleert. Neurotransmitters zijn stofjes die voorkomen in de hersenen en die zorgen voor de communicatie tussen neuronen. Echter werken bij sommige mensen die neurotransmitters niet zoals het hoort.

Dexafetamine is verkrijgbaar in verschillende vormen. Je kunt het medicijn krijgen in 5 mg of 2,5 mg. Die van 5 mg wordt ook wel verkocht onder de merknaam Amfexa. Dexamfetamine is de naam van de werkzame stof in het geneesmiddel.

Dexamfetamine is op recept verkrijgbaar en mag alleen worden voorgeschreven op “medische noodzaak”.

Voor wie?

ADHD

ADHD staat voor ‘Attention Deficit Hyperactivity Disorder’ en wordt ook wel aandachtstekortstoornis genoemd. Mensen met ADHD hebben moeite hun aandacht ergens lang op te richten, hebben last van hyperactiviteit en zijn ook vaak beweeglijk en impulsief. Ze zijn snel afgeleid en doen dingen zonder er teveel bij na te denken.

Omdat dexamfetamine ervoor zorgt dat er meer dopamine en noradrenaline in de hersenen vrijkomen, wordt het makkelijker om de aandacht erbij te houden.

Eerst behandelen zonder medicatie

Weet dat de behandeling van ADHD bij kinderen begint bij maatregelen zonder medicatie. Hieronder vallen voorlichting en opvoedingsadviezen en eventueel gedragstherapie. Alleen wanneer niet-medicamenteuze behandeling onvoldoende verbetering oplevert, kan er voor medicatie worden gekozen. Methylfenidaat, zoals Ritalin, is dan de eerste keuze. Indien bij kinderen en adolescenten van 6-17 jaar een eerdere behandeling met methylfenidaat klinisch ontoereikend bleek (onvoldoende effect of vervelende bijwerkingen teweegbrengt) worden atomoxetine of dexamfetamine voorgeschreven.

Volgens de resultaten van de meta-analyse van Cortese (2018) is methylfenidaat (Concerta, Ritalin) de eerste keus voor kinderen en in het geval van volwassenen met ADHD is dat de werkzame stof dexamfetamine (Tentin, Adderall).

Dexamfetamine niet voor alle kinderen

Echter is dexamfetamine niet geschikt voor alle kinderen met ADHD. De beslissing om dexamfetamine voor te schrijven, moet gebaseerd zijn op een grondige beoordeling van de ernst en chroniciteit van de symptomen. Ook moet de leeftijd worden meegewogen en de kans op misbruik of onjuist gebruik.

De diagnose ADHD moet gesteld worden door gebruik te maken van de DSM-5 of de beschrijvingen in ICD-10 en een volledige beoordeling van de patient.

Narcolepsie

Ook bij narcolepsie wordt dexamfetamine gebruikt. Narcolepsie is een slaap- en waakaandoening waarbij je overdag vaak in slaap valt terwijl je genoeg slaap hebt gehad. Je hebt dan last van aanvallen van onbedwingbare slaap, waarbij de spieren verslappen. Aanvallen gebeuren vaak bij hevige emoties, zoals lachen of schrikken. Omdat dexamfetamine opwekkend werkt, zal het dit soort aanvallen tegengaan.

Dexamfetamine zal de ziekte helaas niet genezen. Wel kan het de verschijnselen tegenwerken. Je zult het medicijn waarschijnlijk levenslang moeten blijven gebruiken.

Dosering en gebruik

Hoeveel?

De kortwerkende versie van het middel (Tentin) neem je 3 keer per dag, de langwerkende dexamfetamine (Regenboog) 1 of 2 keer.

In de meeste gevallen neemt men dexamfetamine 2 of 3 keer per dag. Gebruikelijk neem je de eerste dosis in de ochtend als je wakker wordt. De tweede neem je rond de lunch. Er wordt aangeraden om de laatste tablet of capsule niet later dan 16.00 te nemen, omdat je anders moeite kan hebben met in slaap vallen.

Hoe innemen?

Indien je snel last krijgt van je maag, is het verstandig om de capsules of tabletten in te nemen met wat eten. Ook kun je ervoor kiezen om de capsules open te maken en de inhoud op wat voedsel te strooien. Een tablet mag je eventueel doormidden breken en beide helften vervolgens innemen met wat water.

De tabletten en capsules werken na 1-2 uur en werken ongeveer 5-8 uur lang (Tentin 5-6 uur, Regenboog 6-8 uur).

Hoe lang gebruiken?

Na een periode van ongeveer vier weken kun je samen met je behandelend arts bepalen wat de effecten zijn van het geneesmiddel op je symptomen. Soms adviseert een arts om een of een aantal keer per jaar het gebruik van het middel te onderbreken om te kijken of het nog effect heeft. Misschien kun je nu prima omgaan met de hyperactiviteit en andere symptomen van de stoornis en heb je de geneesmiddelen niet meer nodig.

Naarmate je ouder wordt, nemen de klachten meestal af. Daarom wordt er om het half jaar besproken of het nemen van dexamfetamine nog steeds nut heeft. Het kan ook voorkomen dat je het middel moet blijven gebruiken, ook als volwassene.

Bij chronisch misbruik kan er gewenning en afhankelijkheid ontstaan met abnormaal gedrag tot gevolg.

Bijwerkingen van dexamfetamine

Of en in hoeverre je last krijgt van bijwerkingen, hangt af van hoeveel en hoelang je dit geneesmiddel gebruikt. Bijwerkingen treden overigens niet bij iedereen op, maar vaak alleen bij de mensen die daar gevoelig voor zijn. Als je het geneesmiddel met wat eten inneemt, kun je ook minder last krijgen van bijwerkingen.

In de eerste week zijn de bijwerkingen vaak het ergst, daarna nemen ze af of verdwijnen ze.

Mogelijke bijwerkingen van dexamfetamine zijn de volgende:

• Rusteloos
• Nerveus
• Duizelig
• Problemen met slapen
• Minder eetlust
• Misselijkheid
• Buikpijn
• Hoofdpijn
• Hartkloppingen
• Veranderingen in bloeddruk (meestal een verhoogde bloeddruk)
• Droge mond
• Depressie
• Angst
• Abnormaal gedrag

Bijwerkingen die zelden voorkomen, zijn onder andere:

• Angina pectoris
• Psychische klachten (angst, opgewonden, agressief of je anders gedragen dan normaal)
• Wazig zien

Het grootste nadeel van dexamfetamine is misschien wel het slaapprobleem, omdat het weer kan leiden tot andere problemen in het dagelijks functioneren. De meeste mensen met ADHD zijn echter van mening dat de voordelen van dit geneesmiddel opwegen tegen de nadelen ervan.

Dexamfetamine verslaving

Hoewel deze medicatie iets weg heeft van bepaalde harddrugs- zoals speed – is het niet verslavend. Ten minste, als je het gebruikt als geneesmiddel om je ADHD onder controle te krijgen.

Heb je geen ADHD en neem je toch dexamfetamine? Dan kun je wel een lichamelijke of geestelijke verslaving ontwikkelen bij regelmatig gebruik. In het geval je sterk naar het geneesmiddel verlangt en het gebruikt om aan bepaalde problemen te ontsnappen, dan is het waarschijnlijk dat je een verslaving hebt ontwikkeld. Het is dan uiterst belangrijk dat je professionele hulp zoekt.

Mensen zonder ADHD die dexamfetamine als drug gebruiken, ervaren een stimulerend effect. Ze voelen zich energiek en alert. Daarom wordt het middel vaak gebruikt om lang door te kunnen studeren, maar ook tijdens het uitgaansleven door adolescenten en jongvolwassenen. Dit oneigenlijke gebruik van dexamfetamine vindt veel plaats: zo’n 20% van alle studenten heeft ooit dexamfetamine gebruikt zonder medische reden. 

Denk je dat je een verslaving hebt ontwikkeld? Neem dan meteen contact op met je huisarts.

Stoppen met dexamfetamine

Je kunt niet in een keer stoppen met dexamfetamine. Je moet het middel in een aantal dagen afbouwen. Als je plotseling stopt, kun je last krijgen van ontwenningsverschijnselen.

Na het beëindigen van een behandeling met dexamfetamine is zorgvuldig toezicht vereist.

Ontwenningsverschijnselen

Je kunt last krijgen van de volgende symptomen bij het beëindigen van een behandeling met, of verlagen van de dosering van, dexamfetamine:

• Extreme vermoeidheid
• Trillen en beven
• Levendige en onprettige dromen
• Slapeloosheid of juist overmatig slapen
• Meer eetlust
• Dysfore stemming

Daarnaast is er een hele kleine kans op neerslachtigheid of verwarring.

Contra-indicaties en waarschuwingen

Het gebruik van dexamfetamine wordt sterk afgeraden in – onder andere – de volgende gevallen:

• Ernstige depressie
• Suïcidale neigingen
• Manie
• Ernstige bipolaire-I stoornis
• Psychotische symptomen
• Schizofrenie

Ook moet er opgelet worden in het geval van verschillende psychiatrische stoornissen, waaronder psychose, agressief gedrag, prikkelbaarheid en tics. Dexamfetamine kan bij psychotische patiënten de gedrags- en denkstoornissen erger maken.

Bovendien mogen kinderen jonger dan zes jaar en ouderen geen dexamfetamine voorgeschreven krijgen. Bij deze groepen zijn de veiligheid en werkzaamheid namelijk nog niet duidelijk.

Verder moet er voorzichtig om worden gegaan met aandoeningen waarbij een stijging van bloeddruk of hartfrequentie gevaarlijk kan zijn.

Er is meer onderzoek nodig naar de effecten van dexamfetamine op de hersenen. De gevolgen op de lange termijn voor veiligheid en werking zijn dus nog niet precies bekend.

Mag je autorijden?

Te wijten aan de bijwerkingen van dexamfetamine, kan het gevaarlijk zijn om aan het verkeer deel te nemen wanneer je gebruik maakt van dit middel. Ben je net begonnen met dexamfetamine, of heeft jouw arts een hogere dosering voorgeschreven en heb je last van bijwerkingen? Neem dan niet deel aan het verkeer.

Als je dit wel zou doen, dan kun jij aansprakelijk zijn bij een ongeluk. En in zo’n geval kan het zijn dat je verzekering de schade niet vergoedt.

Pas drie dagen na het starten van het medicijn of het verhogen van een dosis en je weer een beetje gewend bent, mag je weer gaan autorijden.

Het is overigens altijd verstandig om bij twijdel vragen te stellen aan je behandelend arts of aan een apotheker.

Zwangerschap en borstvoeding

Ben je zwanger of wil je dit binnenkort worden? Meld dit dan bij je arts. Je kunt in zulke gevallen het medicijn niet gebruiken. Het is namelijk niet helemaal bekend of dexamfetamine veilig is voor zwangere vrouwen en hun baby. Wel weten we dat bij langdurig gebruik tijdens de laatste drie maanden van de zwangerschap de baby last kan krijgen van ontwenningsverschijnselen.

Wil je borstvoeding geven? Ook dan moet je overleggen met je arts. Het medicijn komt namelijk terecht in de moedermelk en het is niet bekend of dit schadelijk is voor de baby. Jouw arts zal dan misschien een ander medicijn voorschrijven.

Indien jouw arts bepaalt dat het veilig is om borsvoeding te geven, let dan op de mogelijke bijwerkingen bij de baby. Wanneer je kind minder goed drinkt en niet goed slaapt, neem dan meteen contact op met je arts.

Dexamfetamine en andere geneesmiddelen

Dexamfetamine heeft wisslwerkingen met andere geneesmiddelen. Hieronder staan de werkzame stoffen van deze middelen. Of jouw medicijn een van deze stoffen bevat, kun je terugvinden in de bijsluiter (onder ‘samenstelling’).

De volgende medicijnen mag je niet nemen in combinatie met dexamfetamine:

• Ritonavir: een medicijn tegen hiv of aids. Het versterkt de effecten en bijwerkingen van dexamfetamine.
• Fenelzine en tranylcypromine: middelen tegen depressie. Wanneer je een van deze medicijnen combineert met dexamfetamine, kan er een ernstige verhoging van je bloeddruk optreden.

Raadpleeg je arts als je andere medicijnen gebruikt of als je niet zeker weet of de genoemde wisselwerkingen op jouw van toepassing zijn.

Veelgestelde vragen over dexamfetamine