Wat is Junkiegedrag?

Ontdekken dat een familielid, goede vriend of vriendin, of collega een verslaving heeft, is heftig en kan overweldigend zijn. Je komt er misschien achter dat je bent voorgelogen of gemanipuleerd. Boosheid en wantrouwen zijn logische, maar niet constructieve reacties.

De meeste mensen zullen na de eerste schok, snel in een hulp-reflex schieten. Vragen als ‘hoe lossen we dit op?’ en ‘je hebt dit middel toch niet nodig?’ lijken logisch, maar zullen vanuit het oogpunt van de verslaafde al snel als controlerend en aanvallend voelen, wat vaak averechts werkt.

Feit is dat verslavingen enorm complexe psychische aandoeningen zijn, die bijna altijd alleen met professionele hulp en hard werken, onder controle gekregen kunnen worden. Hier lees je hoe verslavingen werken, hoe ‘junkies’ zich voelen, hoe je junkiegedrag herkent en welke stappen je kunt ondernemen om jouw geliefde te steunen en helpen.

Wat is een junkie?

Er wordt nog vaak, onterecht, gedacht dat verslavingen een mentaliteitsprobleem zijn: een gebrek aan discipline, karakter of doorzettingsvermogen. Niets is minder waar: verslavingen zijn allereerst chronische hersenaandoeningen waar de ‘junk’ geen enkele controle over heeft. Verslavingsgedrag is het soort gedrag wat ervoor zorgt dat de verslaving in stand blijft, ondanks alle negatieve consequenties op het leven van de verslaafde.

Het beloningscentrum in de hersenen van een junk is volledig overgenomen door de verslaving: een vicieuze cirkel van gebruiken, nuchter worden, negatieve emoties voelen vanwege het gebruiken en vervolgens weer gebruiken om te ontsnappen aan de negatieve emoties en een fijn gevoel op te roepen, vormen samen de eindeloze cirkel waar een junk in opgesloten zit. De eerste stap naar het begrijpen van een junk is door af te stappen van het idee dat een verslaafde continu wil gebruiken uit vrije wil.

Verslavingen hebben niet per definitie te maken met alcohol, drugs of medicijnen. Mensen kunnen verslaafd raken aan alles wat het beloningssysteem in de hersenen activeert. Aan alles wat een fijn gevoel geeft dus. Naast middelenverslavingen kennen we om deze reden ook gedragsverslavingen. Je kunt hierbij denken aan verslavingen aan gokken, seks, winkelen, gamen, smartphones, eten en sporten.

Herken het gedrag van een junkie

Verslaafden investeren een enorme hoeveelheid energie, tijd en geld in het in stand houden van de verslaving. Dit zelfdestructieve gedrag, waar hij of zij nauwelijks of geen controle over heeft, zorgt er vaak voor dat de verslaafde zichzelf en zijn omgeving manipuleert om de verslaving in stand te kunnen houden.

Er zijn een aantal algemene kenmerken waar je junkiegedrag aan kunt herkennen:

• Liegen, bedriegen en manipuleren om de verslaving te verbergen. Vage en onlogische redenaties en antwoorden zijn hier signalen van.
• Slechtere prestaties op het werk of op school en het verwaarlozen van hobby’s.
• Zelfverwaarlozing: slechter eten en een slechte persoonlijke hygiëne.
• Een afwezige en niet geconcentreerde houding.
• Het verwaarlozen van sociale contacten en familierelaties.
• Het verliezen van motivatie en initiatief.
• Heftige (emotionele) reacties wanneer hij/zij aangesproken wordt op het verslavingsgedrag.

Wat gaat er om in het hoofd van een verslaafde?

Om een junkie te kunnen helpen, is het eerst belangrijk om erachter te komen hoe de verslaafde zich opstelt ten opzichte van de verslaving. Het komt regelmatig voor dat de persoon helemaal niet vind dat er een probleem is, ondanks allerlei negatieve gevolgen op het leven van de verslaafde zelf of op het leven van mensen in zijn of haar omgeving. In deze situatie is de eerste stap om de persoon te helpen in te zien dat er een probleem is en te erkennen dat hulp nodig is.

Het kan ook zijn dat de verslaafde erkent dat er een groot probleem is ontstaan. Misschien heeft hij of zij al geprobeerd om te stoppen, en toch teruggevallen in het junkiegedrag. Het is in deze situatie belangrijk om je te bedenken dat je geliefde waarschijnlijk last heeft van een gevoel van machteloosheid, een gebrek aan zelfvertrouwen, een laag zelfbeeld en schaamte.

Stigma’s

Het beeld dat een verslaafde er per definitie verwaarloosd bijloopt, dakloos is en met niets anders bezig is dan een volgende shot, drankje of pil klopt daarnaast  vaak ook niet, maar het is wel een stigma dat nog steeds in de samenleving heerst. Verslavingen discrimineren niet: ook succesvolle, hoogopgeleide of welgestelde mensen kunnen een verslaving ontwikkelen. Het overgrote deel van de verslaafden leeft een dubbelleven: ze proberen hun verslaving verborgen te houden en zoveel mogelijk te doen alsof er niets aan de hand is.

Om al deze redenen is het erg belangrijk om je verslaafde geliefde niet te veroordelen, maar om begrip te tonen. Een junkie zal zich snel aangevallen en veroordeeld voelen. Probeer daarom altijd vertrouwen op te bouwen: vertel dat je er voor hem of haar wil zijn, dat er op je gebouwd kan worden en dat je hem of haar wilt helpen om een beter leven op te bouwen.

Hoe moet ik omgaan met een junkie?

Houd de verslaving niet in stand

Werk nooit mee aan het in stand houden van de verslaving: betaal geen schulden af, verdedig het gedrag niet tegenover anderen en laat je niet manipuleren. Probeer het gebruik te ontmoedigen door niet mee te werken aan het mogelijk maken van gebruik.

Ga het gesprek aan

Het kan erg moeilijk en confronterend zijn om het onderwerp aan te snijden, maar het is wel nodig. Het onderwerp negeren zorgt er alleen maar voor dat de verslaving erger wordt. Ga het gesprek aan op een geschikt moment:

1. Wanneer de verslaafde niet onder invloed is en niet in een emotionele, boze of gefrustreerde toestand verkeerd.
2. Toon begrip voor de situatie, maar wees wel duidelijk dat er iets moet gebeuren.
3. Stel voor om samen op zoek te gaan naar hulp. Creëer vertrouwen door het voortouw te nemen in dit proces, zonder hem of haar direct te dwingen tot bepaalde acties.

Stel grenzen

Wat kun je doen wanneer de verslaafde blijft ontkennen of je hulp niet accepteert? Bescherm in eerste instantie jezelf en geef jouw eigen grenzen aan, ook al kunnen dit soms moeilijke beslissingen zijn. Voorkom dat je geleefd wordt door de verslaving van een ander en laat je niet meesleuren in een neerwaartse spiraal.

Blijf het gesprek voeren en blijf focussen op het vinden van professionele hulp. Kom met voorstellen en suggesties. Blijf wel duidelijk aangeven wat voor jou niet acceptabel is en wat de gevolgen zullen zijn wanneer er geen actie ondernomen wordt.

Werk toe naar een juiste behandeling

Heb je het idee er alleen voor te staan? De verslavingsklinieken staan jou als familielid of partner, of als collega of vriend ook graag te woord.

Bekijk het aanbod op onze website. Vele klinieken hebben mogelijkheden om vragen te stellen. Hier kun je terecht voor al je vragen in de omgang met de verslaafde. Er is altijd een weg naar een leven zonder verslaving.

Werk nooit mee aan het in stand houden van de verslaving: betaal geen schulden af, verdedig het gedrag niet tegenover anderen en laat je niet manipuleren. Probeer het gebruik te ontmoedigen door niet mee te werken aan het mogelijk maken van gebruik.