Benzodiazepinen vormen een klasse van psychoactieve geneesmiddelen die op grote schaal worden gebruikt in de medische praktijk vanwege hun kalmerende, slaapverwekkende, angstverminderende en spierverslappende eigenschappen. Ze werken door de effecten van de neurotransmitter gamma-aminoboterzuur (GABA) in de hersenen te versterken, wat resulteert in verminderde neurale activiteit en een algemene vermindering van angst en spanning.
Hoewel benzodiazepinen nuttig zijn in het beheer van verschillende aandoeningen, wordt hun gebruik ook geassocieerd met potentieel ernstige bijwerkingen en risico’s, waaronder afhankelijkheid en ontwenningsverschijnselen.
Dit artikel gaat in op de chemische structuur, farmacologie, therapeutisch gebruik en de mogelijke gezondheidsrisico’s van benzodiazepinen.
Inhoud
Wat zijn Benzodiazepinen?
Benzodiazepinen, ook wel benzo’s genoemd, zijn kalmeringsmiddelen die worden voorgeschreven bij slaapproblemen en voor het behandelen van angst en paniekaanvallen. Deze medicatie omvat Diazepam, Alprazolam, Lorazepam en Oxazepam. Verschillende studies hebben aangetoond dat benzodiazepinen een verslavende werking kunnen hebben en lichamelijke afhankelijkheid al na 2-3 weken kan optreden. Deze medicijnen worden dan ook voor een korte periode voorgeschreven en het is belangrijk om de aanwijzingen van je arts goed op te volgen.
Leo Sternbach en zijn collega’s LowellRandall en Earl Reeder ontdekten benzodiazepinen en brachten daarmee een geheel nieuw medicijn op de markt, om op een veilige en effectieve manier ernstige slaapstoornissen en psychiatrische aandoeningen als angststoornissen te behandelen. Librium kwam in 1960 op de markt en Valium in 1963 en werden door gezondheidszorgbedrijf Roche geïntroduceerd.
Deze benzodiazepinen bleken effectiever te zijn dan andere medicatie met een stress- en angstverminderende werking. Bovendien hadden deze minder vervelende bijwerkingen. Door het grote succes van deze geneesmiddelen werden er door Roche andere benzodiazepinenvarianten ontwikkeld, zoals Dalmane, Klonopin en Versed, terwijl andere bedrijven Xanax en Ativan ontwikkelden.
Welke soorten Benzodiazepinen zijn er?
Benzodiazepinen zijn medicijnen die vaak worden gebruikt om hun verdovende werking en worden beschouwd als stoffen die zijn geclassificeerd als schema IV (Xanax, Ativan, Klonopin en Valium) in de ‘Controlled Substances Act’. Deze groep medicijnen heeft minder risico op misbruik en heeft medische toepassingen. Toch kunnen benzodiazepinen bij langdurig gebruik een verslavende werking hebben.
Een belangrijke eigenschap van de diverse soorten benzodiazepinen is de halfwaardetijd van het medicijn: dat is de tijd voordat de stof werkzaam wordt en je lichaam weer verlaat. We kennen vier classificaties: korte, middel-, middellange- en langwerkende benzo’s. Bij langwerkende benzodiazepinen duurt het langer om werkzaam te worden na inname en ze blijven ook relatief lang in ons lichaam.
Benzodiazepine tegen slapeloosheid valt meestal onder de korte-, middel- en middellangwerkende classificatie. Langwerkende benzodiazepinen zullen niet snel tegen slapeloosheid worden voorgeschreven, want de halveringstijd kan zelfs meer dan 75 uur zijn. Jouw arts zal na het stellen van een diagnose de juiste benzodiazepine voorschrijven.
Er zijn veel soorten benzodiazepinen en al loopt een overdosis bijna nooit fataal af, kan het wel tot een comateuze toestand leiden. De sterkste benzodiazepinen zijn o.a. Oxazepam en Diazepam (Valium), maar de meest populaire soorten zijn:
- Xanax – de merknaam van het medicijn Alprazolam – een kalmerend middel dat voorgeschreven wordt wanneer je erg gespannen bent of last hebt van een angststoornis. Vanwege de ontspannende werking is Xanax ook een veel gebruikte drug. Lees hier meer over een Xanax verslaving.
- Valium – de merknaam is Diazepam – is een van de sterkste benzodiazepinen. Dit slaapmiddel zorgt voor een rustige en diepe slaap, werkt spierontspannend en maakt suf. Het is een middel tegen angst en spanning, maar veroorzaakt soms ook slaperigheid overdag.
- Ativan – ook wel bekend als Lorazepam – is een sterk en rustgevend middel met een snelle angstverminderende werking.
Hoe werken Benzodiazepinen?
Benzodiazepinen hebben een sterk effect op een chemisch stofje in onze hersenen: de neurotransmitter GABA (Gamma-Amino-Butryric-Acid of Gamma-aminoboterzuur) die een dempende werking op je centraal zenuwstelsel heeft. GABA is een aminozuur dat wordt aangemaakt in het centraal zenuwstelsel, maar dat gebeurt bij sommigen niet voldoende. Benzodiazepinen zijn dan nuttig om de activiteit van overactieve hersengebieden, die tot angst en onrust leiden, te remmen.
Benzodiazepinen zorgen ervoor dat de zenuwen in de hersenen licht tot ernstig worden onderdrukt. Je zal een kalmerend en ontspannend effect ervaren en slaperigheid. De werking van alle benzodiazepinen is vergelijkbaar, maar er zijn verschillen in de manier waarop een benzo kan inspelen op de subtypes van de GABA receptoren. Sommige werken langer, terwijl andere benzodiazepinen een sterkere uitwerking kunnen hebben.
GABA wordt een neurotransmitter genoemd, omdat deze stof boodschappen van zenuwcel (neuron) naar zenuwcel doorgeeft. Boodschappen doorgeven gebeurt door te binden aan eiwitten op de andere zenuwcel (receptoren genoemd). Benzodiazepinen stimuleren de GABA receptor, wat betekent dat ze de dempende werking van GABA versterken.
GABA is in ongeveer 40% van de zenuwcellen aanwezig om de activiteit te remmen als dat nodig is. GABA zorgt samen met glutamaat, een exciterende neurotransmitter, voor een goede hersenfunctie van de volwassen hersenen.
Medisch gebruik van Benzodiazepinen
Benzodiazepine wordt voorgeschreven bij stoornissen als angst en onrust, ernstige epilepsie, bij palliatieve sedatie, onderdrukken van beroertes, spierspasmen of psychose en als slaapmiddel bij problemen met in- of doorslapen. Het is echter niet zo dat benzodiazepine onderliggende oorzaken oplost.
Benzodiazepinen bieden geen pijnstilling, maar deze medicijnen worden vooral gebruikt voor het verlagen van ons bewustzijn en ook in hoge dosis voor inductie van algemene anesthesie.
De meeste benzodiazepinen werken kort, ze worden voorgeschreven door een arts bij korte angst, slapeloosheid en epilepsie. De effecten van een kortwerkende benzodiazepine duurt meestal een paar uur tot een halve dag. Gebruik ze precies zoals de arts voorschrijft en liever niet langer dan 2 weken.
Wat zijn de bijwerkingen en risico’s van Benzodiazepinen?
De meeste mensen ervaren bijwerkingen van benzo’s en deze zijn vaak licht tot matig. Het kan wel eens voorkomen dat een patiënt last krijgt van ernstige bijwerkingen.
De meest voorkomende bijwerkingen en risicio’s van bezodiazepinen zijn:
- Sufheid (overdag)
- Verwardheid
- Somberheid
- Afgevlakte emoties
- Concentratieproblemen
- Geen behoefte aan sociale contacten
- Spierverslapping
- Uitslag
- Verminderd korte termijn geheugen
- Verlaagd libido
Voor recreatief gebruik worden benzo’s soms vermalen om het poeder op te snuiven, of gewoon als tablet ingenomen. Bij misbruik zien we dat de symptomen heel anders zijn dan bij normaal gebruik. De bijwerkingen van benzodiazepinen kunnen dan hallucinaties, irritatie en vijandigheid oproepen en bovendien is het risico op een overdosis groot. Bij een overdosis kunnen hartritmestoornissen, psychoses en bewusteloosheid voorkomen en in extreme gevallen kan het zelfs de dood tot gevolg hebben. Voor de combinatie van benzodiazepine met alcohol of met andere medicatie geldt hetzelfde.
Benzodiazepines zijn geschikt voor kortdurend gebruik. Het is namelijk gemakkelijk om er fysiek en psychisch afhankelijk van te worden. Bij langdurig gebruik zal je lichaam eraan wennen en als de benzo’s jouw lichaam verlaten, kun je ontwenningsverschijnselen ervaren. De verslavende werking van benzo’s is voor iedereen verschillend en de een kan een hogere dosis hebben dan de ander.
Wanneer je de benzodiazipinen afbouwt, kun je lichte ontwenningsverschijnselen ervaren. Denk aan angst, slapeloosheid, spanning, overmatig zweten, hoofdpijn, prikkelbaar zijn en hartkloppingen. Deze klachten kunnen een paar dagen tot een paar weken aanhouden.
Misbruik en verslaving aan Benzodiazepinen
Het gebruik van benzodiazepines kan leiden tot misbruik en verslaving, zelfs bij gebruik als voorgeschreven door een arts. Als je plots stopt met het medicijn bij verslaving, kan dat gevaarlijk zijn. Benzo’s worden geslikt als gehele tablet, verpulverd tot poeder gesnoven, of intraveneus misbruikt. Niet alle benzodiazepinen hebben dezelfde uitwerking; hoe sneller het medicijn de plasmaspiegel laat stijgen na inname, hoe groter het bedwelmende effect is en hoe vatbaarder het is voor misbruik.
In Nederland lijdt 0,5% van de algemene bevolking (waarvan 0,2% mannen en 0,8% vrouwen) aan benzodiazepinemisbruik/afhankelijkheid. Dit betekent dat zo’n 5% (mannen 3%, vrouwen 6%) van de benzo gebruikers een stoornis ontwikkelt in het gebruik van deze middelen.
Een verslaving aan medicijnen of drugs kan ontstaan door verschillende factoren:
- Genen; kinderen van verslaafde ouders hebben meer kans op het ontwikkelen van een verslaving
- Karakter; impulsieve mensen raken vaak eerder verslaafd
- Negatieve ervaringen in kindertijd; denk aan mishandeling en misbruik
- Psychische stoornissen; ADHD, schizofrenie en stemmingsstoornissen
Bij langdurig gebruik van benzodiazepinen ontstaat er een verhoogd risico op gezondheidsproblemen. Onder langdurig gebruik verstaan we ongeveer drie tot zes maanden. Is iemand verslaafd aan benzo’s, dan zie je dat hij steeds meer nodig heeft van het medicijn, of denkt hij dat het medicijn niet meer werkt. Bij het overslaan van een dosis of bij het stoppen, kunnen klachten als angst, zweten, onrust, slaapproblemen en prikkelbaarheid optreden.
Hoe kan een Benzodiazepineverslaving worden behandeld?
Stop je met benzodiazepines, dan kunnen juist tegenovergestelde verschijnselen van het medicijn optreden, want er treedt namelijk een compensatiemechanisme in werking. Je zult in de nachten na het stoppen met benzo’s heel onrustig zijn en veel dromen. Gelukkig neemt dit verschijnsel na verloop van tijd vanzelf weer af.
Een psycholoog kan cognitieve gedragstherapie inzetten om het stoppen met benzodiazepine makkelijker te maken en om terugval te voorkomen. De analyse van het gebruik en het stoppen geeft de therapeut en de patiënt goed zicht op de redenen van gebruik.
Niet–medicamenteuze interventies hebben vaak een duurzaam effect en zijn meestal een goed alternatief voor pillen als benzodiazepines, maar soms heeft iemand toch meer nodig. Medicamenteuze behandeling wordt meestal in combinatie met een andere behandelvorm aangeraden. Als de medicatie doeltreffend is, dan vergroot dit het succes op andere vormen van behandeling. De behandelaar probeert de meest vervelende symptomen te beperken en deze via medicatie positief te beïnvloeden. Meestal verbetert het de kwaliteit van leven van een patiënt.
Klachten die te behandelen zijn met medicatie zijn o.a.:
- Agressief gedrag
- Angst
- Concentratieproblemen
- Zenuwpijn
- Hyperactief gedrag
- Depressie
- In zichzelf gekeerd zijn
- Slaapproblemen