Wat is terugvalpreventie: Fasen en Behandeling

Het doel van terugvalpreventie is terugval voorkomen van een verslaving. Het afkicken van alcohol, een bepaalde drug, medicijnen of gokken is een proces van vallen en opstaan. Het is dan ook noodzakelijk dat de verslaafde persoon en zijn naasten de signalen van een terugval kunnen herkennen. Bovendien moeten zij leren omgaan met een eventuele terugval.

Terugval betekent letterlijk een achteruitgang of verslechtering in een bepaalde situatie, in dit geval kan het gaan om een terugval in een drugs-, alcohol- of gokverslaving, een burn-out, of eet-, angst- of stemmingsstoornis. Terugvalpreventie houdt zich bezig met het voorkomen van een terugval.

Terugvalgedrag staat niet gelijk aan falen, je onderneemt actie en krijgt weer controle over de situatie. Je komt er vaak zelfs sterker uit. In dit artikel lees je alles over de valkuilen en herkenning van terugvalgedrag en over de juiste begeleiding in het herstelproces.

Wat is een terugval?

Een terugval is een situatie waarin een persoon stopt met het voortzetten van zijn doel en terugvalt in oude gewoonten. Het kan gaan om het gebruik van alcohol, medicijnen of drugs, maar ook om een angst- eet- of stemmingsstoornis.

Hoe kun je terugval herkennen?

Emotionele signalen van terugval
Een van de eerste tekenen van terugval zijn vaak emotionele signalen. Deze kunnen variëren van gevoelens van ontkenning tot toenemende angst of stress. Het is niet ongewoon dat iemand die naar een terugval neigt, zich ook steeds vaker boos of gefrustreerd voelt zonder een duidelijke reden. Bovendien kunnen gevoelens van depressie of hopeloosheid opduiken. Dit gaat vaak hand in hand met een neiging om zichzelf te isoleren van geliefden of steungroepen.

Mentale signalen van terugval
Op mentaal niveau kunnen er ook duidelijke veranderingen optreden. Het romantiseren van vroeger gebruik is een klassiek teken. Dit betekent dat iemand vaak terugdenkt aan de “goede tijden” zonder de negatieve gevolgen van verslaving te overwegen. Daarnaast kan er een obsessie zijn met plekken en mensen die eerder geassocieerd werden met gebruik. Het kan ook voorkomen dat er gelogen wordt over activiteiten of locaties, of dat er geheime plannen worden gemaakt rondom gebruik.

Fysieke signalen van terugval
Fysiek gezien kunnen er ook enkele signalen zijn. Vermoeidheid of een algemeen gevoel van lethargie kan optreden. Verstoorde slaappatronen, zoals slapeloosheid of overmatig slapen, kunnen ook indicatief zijn. Daarnaast kunnen veranderingen in eetlust en het verwaarlozen van persoonlijke hygiëne rode vlaggen zijn.

Gedragsveranderingen die wijzen op terugval
In termen van gedrag kunnen er diverse veranderingen optreden die wijzen op een naderende terugval. Het vermijden van verantwoordelijkheden, het verliezen van interesse in hobby’s of activiteiten die voorheen plezierig waren, en het zich terugtrekken uit sociale situaties zijn allemaal tekenen om op te letten. Bovendien kunnen frequente of onvoorspelbare stemmingswisselingen optreden.

Signalen in omgeving en sociale Interacties
De omgeving en sociale interacties van een persoon kunnen ook tekenen van terugval vertonen. Iemand kan bijvoorbeeld herhaaldelijk plaatsen of mensen bezoeken die eerder werden geassocieerd met hun verslaving. Een verminderde aanwezigheid of interesse in steungroepen, therapieën of counseling kan ook zorgwekkend zijn. Uitspraken die suggereren dat het nu veilig zou zijn om weer te gebruiken, zelfs in beperkte mate, zijn ook een duidelijk waarschuwingssignaal.

Veranderingen in Zelfzorg en Dagelijkse Routine
Ten slotte kan de manier waarop iemand voor zichzelf zorgt, veranderen wanneer een terugval dreigt. Het negeren van gezonde gewoonten zoals sport, meditatie of andere vormen van zelfzorg kan plaatsvinden. Toenemende stressniveaus zonder duidelijke copingmechanismen kunnen ook een teken zijn, evenals overweldigende gevoelens zonder een duidelijke oorzaak.

Wat is terugvalpreventie?

Terugvalpreventie is het voorkomen van een achteruitgang in een herstelproces van een verslaving. Het kan worden veroorzaakt door situaties waarin langdurige stress, slaaptekort of werkdruk een rol spelen. Het is daarom van groot belang dat je de symptomen die op jou van toepassing zijn in een vroeg stadium herkent.

Wat zijn de verschillende fasen van terugvalpreventie?

We kennen drie fasen van terugvalpreventie:

1. De fase die voorafgaat aan de terugval: in welke omstandigheden verkeerde je? Leed je onder stress of slaapgebrek, waren er problemen in het gezin? Probeer vast te stellen waarom je kwetsbaar bent.
2. In de tweede fase doen de eerste klachten zich opnieuw voor. Je kunt last krijgen van negatieve gedachtes, hoofdpijn en prikkelbaarheid. Bedenk voor jezelf welke symptomen het eerst naar boven kwamen.
3. In de derde fase is het tijd om in te grijpen; je hebt in jouw behandeling uitgebreid gesproken over een eventuele achteruitgang en je weet wat je te doen staat. Misschien is sporten of wandelen jouw uitlaatklep, maar deel in deze fase ook je emoties met een naaste. Als je het niet alleen kan, roep dan de hulp van professionals in.

Waarbij kan terugvalpreventie worden toegepast?

Terugvalpreventie kan worden toegepast in verschillende situaties. Het werkt door je bewust te worden van jouw persoonlijke situatie, je triggers, jouw emoties en gedachten.

Het kan toegepast worden in situaties zoals de volgende:

• Je wordt geconfronteerd met constante werkdruk (je hebt dan baat bij een specifieke burnout terugvalpreventie)
• Het kan helpen wanneer een bepaalde situatie jouw verslaving of angststoornis triggert
• Bij het ervaren van langdurige stress

Terugvalpreventie bij verslaving (alcohol, drugs, gokken)

Bij een alcohol– drug-, of gokverslaving, komt een terugval vaak voor. Gelukkig kun je deelnemen aan speciale terugvalpreventie-groepen. Bovendien wordt jouw behandeling vaak gecombineerd met een behandeling voor klachten als angsten, depressie of trauma en ondersteunende medicatie om terugvallen in oud gedrag te voorkomen.

Terugvalpreventie bij eetstoornissen

In jouw eetstoornis-terugvalpreventieplan leg je jouw valkuilen vast. Belangrijk is opschrijven wat de aanleiding van je eetstoornis was. Wat vind je moeilijk en wat voelt goed? Spreek met vertrouwde mensen over je gedachten.

Terugvalpreventie bij stemmingstoornissen (depressie, bipolaire stoornis)

Stemmingsstoornissen, zoals depressie en bipolaire stoornis, keren vaak terug en vanwege dit hoge terugvalpercentage gaat het terugvalplan gepaard met antidepressiva. Onderzoek toonde aan dat het toevoegen van de stof PCT aan antidepressiva zorgde voor 41% vermindering van depressieve terugval over twee jaar.

Terugvalpreventie bij angststoornissen

Angststoornissen komen vaak voor, maar kunnen goed behandeld worden. Zevenenvijftig procent van de patiënten krijgt echter een terugval binnen 4 jaar. Willemijn Scholten (VU Amsterdam) schreef haar proefschrift in 2017. Zij onderzocht of de kans op terugval kan afnemen met een cognitief-gedragstherapeutisch terugvalpreventieplan, terwijl de antidepressiva afgebouwd worden. Ze vergeleek dit met het afbouwen van antidepressiva zonder terugvalpreventieplan; dit plan had geen enkel effect.

Behandeling en interventies na terugval

Het kan gebeuren dat een patiënt na de behandeling toch terugvalt in zijn verslavingsgedrag. Terugvallen staat echter niet gelijk aan falen. Het is noodzakelijk voor de patiënt om deze fase te accepteren en te reageren. Begrijp de oorzaken, zorg voor structuur in basisgewoonten (eten, drinken en bewegen), bedenk positieve stappen en herstel. Het is goed om individuele- of groepstherapie te blijven volgen en in gesprek te blijven met naasten en/of professionals.

Veelgestelde vragen over terugvalpreventie