Schizofrenie: symptomen en oorzaken

Schizofrenie komt voor bij ongeveer één op de honderd mensen en komt vaker voor bij mannen dan vrouwen.

De persoon heeft last van psychotische symptomen, zoals hallucinaties en wanen, of laat desorganisatie in gedrag of spraak zien en ervaart problemen met maatschappelijk functioneren. Er zijn verschillende typen schizofrenie en ook kan de aandoening diverse oorzaken hebben. Hoe kun je schizofrenie herkennen, wat zijn de symptomen en de gevolgen, en hoe zit het met de behandeling ervan? Ook geven we in dit artikel advies voor naasten.

Lees hier meer informatie over mentale gezondheid verbeteren

Wat is schizofrenie?

Schizofrenie, ook wel psychosegevoeligheidssyndroom genoemd, is een stoornis waarbij de persoon een verhoogde kwetsbaarheid heeft voor het krijgen van psychoses. Een psychose is een toestand waarbij iemand de grip op de realiteit verliest. De persoon hoort stemmen of ziet dingen die er niet zijn (hallucinaties) en is overtuigd van bepaalde dingen of ideeën die niet kloppen (wanen). Mensen die een psychose doormaken, maken vaak een verwarde indruk. Het is een beangstigende ervaring. Gelukkig is een psychose goed te behandelen met medicatie, de juiste voorlichting en therapie.

Ook heeft de persoon in veel gevallen complicaties met het verwerken van informatie en toont hij of zij daarnaast negatieve symptomen waaronder weinig praten, weinig initiatief tonen of weinig energie hebben.

Psychotische stoornis

Schizofrenie is een psychotische stoornis. Andere voorbeelden van psychotische stoornissen zijn de schizotypische persoonlijkheidsstoornis, waanstoornis, kortdurende psychotische stoornis, schizofreniforme stoornis, schizoaffectieve stoornis en een psychotische stoornis door middelengebruik of door een lichamelijke ziekte.

Geen gespleten persoonlijkheid

De term ‘schizofrenie’ werd voor het eerst gebruikt door de Zwitserse psychiater Eugen Bleuler in het jaar 1908.

Er wordt vaak gedacht dat mensen met schizofrenie een dubbele persoonlijkheid – of gespleten persoonlijkheid- hebben, of zelfs meerdere persoonlijkheden. Ze verwarren daarbij schizofrenie met een andere aandoening, namelijk de meervoudige persoonlijkheidsstoornis (MPS). Dat heeft waarschijnlijk te maken met het feit dat de term schizofrenie van een Grieks woord komt wat ‘gespleten persoonlijkheid’ betekent of ‘gespleten geest’.

Ook is het niet zo dat mensen met schizofrenie zich altijd vreemd gedragen. Ze gedragen zich over het algemeen namelijk normaal, en ook zijn ze niet agressiever dan de gemiddelde mens.

Soorten schizofrenie

Er zijn verschillende soorten schizofrenie. Hieronder een overzicht.

Paranoïde schizofrenie

Bij deze soort heeft de persoon vooral last van wanen en hallucinaties. Een voorbeeld van een waan is het gevoel hebben dat je wordt achtervolgd.

Gedesorganiseerde schizofrenie

Mensen met gedesorganiseerde schizofrenie hebben vooral problemen met voelen en denken. Ze ervaren moeilijkheden met plannen en ze praten soms onduidelijk.

Katatone schizofrenie

Deze vorm van schizofrenie kenmerkt zich door problemen met bewegen. Mensen zitten dan bijvoorbeeld heel lang in dezelfde houding stil, of ze bewegen juist heel veel.

Oorzaken van schizofrenie

Schizofrenie is een gecompliceerde aandoening van de hersenen. Er zijn meerdere zaken die een rol spelen bij het ontstaan van de stoornis.

Genetische aanleg

De aanleg voor schizofrenie is aanwezig in je genen.

Heb je een ouder, broer of zus met schizofrenie, dan is de kans dat je het zelf ook kijgt 10%. Heb je geen familieleden met schizofrenie, dan is die kans slechts 1%.

Als je deel bent van een eeneiige tweeling en een van jullie heeft schizofrenie, dan is de kans dat de ander het ook heeft wel 40-50%.

Omgeving / psychische factoren

Als je aanleg hebt voor de stoornis, wordt een psychose vaak uitgelokt door omgevingsfactoren en de manier waarop je in het leven staat.

Stressvolle gebeurtenissen kunnen namelijk ook bijdragen aan het ontwikkelen van schizofrenie. Denk aan veel ruzie en stress thuis, een scheiding, trauma’s uit je jeugd en verlies van een dierbare.

Drugs, roken en drinken

Ben je gevoelig voor de stoornis, dan kan het gebruik van drugs psychoses uitlokken. De kans is groter als iemand al vroeg begint met drugsgebruik.

Mensen die lijden aan schizofrenie gebruiken over het algemeen ook meer verdovende middelen in een poging om hun klachten te verminderen.

Herkennen van schizofrenie

Schizofrenie is niet altijd gemakkelijk te herkennen. Hieronder een aantal kenmerkende eigenschappen:

Je ziet of hoort dingen die er niet zijn

Het is alsof je zintuigen je bedriegen; je bent aan het hallucineren. Zo zie je bijvoorbeeld dingen die er niet zijn, maar ook ruik, proef, voel, of hoor je soms dingen die er helemaal niet zijn.

Dat kan heel naar zijn; er zijn bijvoorbeeld mensen die stemmetjes horen die hen vertellen om anderen of henzelf pijn te doen.

Je denkt dingen die onwaar zijn

De persoon is heel erg overtuigd van iets, terwijl dat niet kan. Dan heeft hij of zij last van wanen. Een voorbeeld van een waan is dat de FBI achter je aan zit. Je ziet dan dingen die jouw gedachten bevestigen. Denk aan een streepjescode op een pak rijst, die dan volgens jou een verborgen boodschap moet voorstellen.

Je krijgt dingen niet op een rijtje

Je kunt niet goed plannen en zelfs een boodschappenlijst maken lukt niet. Daarnaast krijg je je gevoelens en gedachtes niet op een rijtje.

Symptomen schizofrenie

Om gediagnostiseerd te worden met schizofrenie, moet je het grootste gedeelte van een maand op z’n minst twee van de onderstaande symptomen ervaren. In sommige gevallen is één symptoom al genoeg, bijvoorbeeld als je stemmen hoort of last heb van bizarre wanen.

Je hebt minder of geen gevoel

Je gevoelens zijn minder geworden of verdwijnen zelfs. Daarnaast heb je moeite met het onthouden van dingen, met je te concentreren en om ingewikkelde taken uit te voeren. Taken uit het dagelijks leven zijn niet meer vanzelfsprekend; naar je werk gaan, naar school of het onderhouden van vriendschappen worden een uitdaging.

Hallucinaties

Dit zijn waarnemingen zonder een externe prikkel. Je ruikt, hoort, ziet of voelt dingen die er niet zijn. Je kunt een stem horen die jou opdrachten geeft. Soms geven mensen met schizofrenie dan antwoord op zo’n stem, waardoor de buitenwereld denkt dat de persoon met zichzelf praat.

Wanen

Wanen zijn ideeën of overtuigingen die niet kloppen. De persoon ziet de wereld niet meer zoals deze is.

Wanen en hallucinaties zijn voorbeelden van psychotische verschijnselen.

Je bent moeilijk te volgen

Je vindt het moeilijk om je eigen gedachten te ordenen. Het is voor anderen onbegrijpelijk wat je zegt. Sommige mensen gebruiken zelfs ongewone woorden, of ze vallen ineens helemaal sti.

Je energie en motivatie zijn verdwenen

Het is voor mensen met schizofrenie erg moeilijk om ergens mee te beginnen, iets vol te houden of het af te maken. Niet alleen een opleiding of baan, maar ook het onderhouden van sociale contacten.

Ontspannen en persoonlijke verzorging vormen ook een probleem.

Chaotisch gedrag en bizarre lichaamsbewegingen

Soms maken mensen grote, herhalende bewegingen met hun lichaam en vertrekt hun gelaat. Dit wordt bewegingsdrang genoemd.

Gevolgen van schizofrenie

De gevolgen kunnen per persoon verschillen. Waar de ene persoon erg last heeft van psychoses met de bijbehorende gevolgen, heeft de ander er bijna geen last van.

Iets begrijpen

Je kunt moeite krijgen met denken en plannen, of je aandacht bij je werk of studie houden.

Jezelf in een ander verplaatsen

Je kunt moeilijk omgaan met anderen. Je hebt moeite met je in een ander te verplaatsen, wat relaties onderhouden gecompliceerd maakt. Je vermijd daarom misschien om naar feestjes of andere sociale gelegenheden te gaan.

Je karakter kan veranderen, je bent niet meer zo levendig als vroeger. Je wordt zo al snel eenzaam.

Voor jezelf zorgen

Je hebt simpelweg geen energie om voor jezelf zorgen. Je eet minder goed, poetst je tanden misschien niet, of doucht minder vaak dan je zou moeten.

Dagelijkse taken

Dagelijke taken worden een probleem. Je hebt geen zin om op te staan, om te douchen, je hebt geen aandacht voor je werk of studie, en ook huishouden is een uitdaging.

Meedoen aan het leven

Het meedoen aan de wereld is daarnaast niet altijd even makkelijk. Sommige mensen trekken zich terug omdat ze bang zijn dat iemand hen achtervolgt. Anderen zijn bang om een psychose te krijgen buitenshuis.

Behandeling van schizofrenie

Diagnose schizofrenie

Er bestaat geen goede behandeling zonder de juiste diagnostiek. Een arts zal beginnen met een onderzoek en het vaststellen van de symptomen. Welke psychotische symptomen zijn er, hoe lang al en hoe veel last heeft de patiënt ervan?

Er wordt over schizofrenie gesproken wanneer psychotische verschijnselen langer dan zes maanden aanhouden en de klachten het dagelijks functioneren negatief beïnvloeden.

Behandelplan

Is de diagnose schizofrenie gesteld? Dan zal er een behandelplan worden opgesteld. Dat plan kan per persoon verschillen. Een behanelplan kan uit de volgende elementen bestaan:

Medicijnen

Antipsychotica wordt voorgeschreven tegen psychoses. Er zijn diverse soorten antipsychotica met ieder hun bijwerkingen.

Medicijnen voor de korte termijn: in de acute, psychotische fase krijg je van je arts antipsychotica voorgeschreven. Deze medicatie is kalmerend en gaat psychotische symptomen tegen.

Medicijnen voor de lange termijn: de persoon moet de medicijnen blijven nemen om toekomstige psychoses zoveel mogelijk te voorkomen, zelfs als de symptomen verdwenen lijken. Daarom is het zo belangrijk dat patiënten hun ziekte goed begrijpen zodat ze hun medicijnen blijven nemen. Trouw blijven aan de therapie is een must.

Therapie

Tijdens therapie leer je meer over je aandoening en wat medicijnen voor je kunnen betekenen. Ook leer je hoe je je gedrag kunt aanpassen om psychoses zo veel mogelik te voorkomen. Je leert bijvoorbeeld situaties herkennen waarin je eerder een psychose kreeg. Zo kun je in de toekomst beter reageren in eenzelfde soort situatie.

Verder is het ook van belang dat je je leven weer oppakt. Er wordt hulp geboden om weer terug te gaan naar je werk of studie.

Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie wordt veel gebruikt bij schizofrenie. Hierbij kijk je samen met je behandelaar naar je manier van denken en handelen. Als je die kunt aanpassen, dan heb je misschien minder last van symptomen.

Psycho-educatie

Psycho educatie is een onderdeel van iedere soort behandeling. Hierbij wordt de peroon geïnformeerd over de ziekte, de behandelmogelijkheden en de gevolgen. Ook je naaste omgeving wordt hierbij betrokken.

Gezinsinterventies

Soms krijg je een gezinsinterventie waarbij je voorlichting en therapie krijgt met het hele gezin.

Training

Je leert je geheugen, concentratie en sociale vaardigheden te verbeteren.

Advies voor naasten van iemand met schizofrenie

Voor de partner, familieleden en andere mensen om de patiënt heen is het net zo moeilijk om met de gevolgen van schizofrenie om te gaan.

Er zijn verenigingen voor lotgenoten waar je met je familie terecht kunt voor extra steun.

Mantelzorg is voor de meeste mensen vanzelfsprekend. Als iemand in jouw nabije omgeving schizofrenie heeft, wil je natuurlijk helpen, ook al is het niet altijd even makkelijk.

Hieronder een aantal tips voor naasten van mensen met schizofrenie:

• Zorg altijd voor een veilige, kalme omgeving
• Zorg ervoor dat de persoon trouw blijft aan zijn therapie en zijn medicatie blijft nemen
• Lees je beter in over schizofrenie
• Ga tijdens en na een psychose niet in discussie over wat de persoon meemaakt of mee heeft gemaakt
• Houd je eigen grenzen duidelijk en vraag eventueel hulp van je huisarts

Veelgestelde vragen