Neurotransmitters zoals dopamine en serotonine zijn cruciaal voor de werking van je hersenen en lichaam én spelen een grote rol bij verslaving. De stofjes helpen bij het bezorgen van boodschappen tussen zenuwcellen en reguleren zo onder meer je stemming, emoties en slaap. Drugs, medicijnen en potentieel verslavend gedrag beïnvloeden de werking en niveaus van neurotransmitters voor hun potentiële effecten. Op deze pagina leggen we uit hoe neurotransmitters precies werken, welke belangrijke neurotransmitters er zijn en hoe deze chemische boodschappers bijdragen aan verslaving.
Inhoud
Wat zijn neurotransmitters?
Neurotransmitters zijn chemische stoffen die als postbodes fungeren in de hersenen en de rest van het lichaam. Ze helpen om belangrijke berichten (zenuwimpulsen) over te dragen tussen zenuwcellen, volgens onderzoeker Javier Cuevas. Deze berichten ondersteunen je bij een aantal processen zoals bewegen, het voelen van sensaties, het reguleren van je hartslag en stemming, en andere lichamelijke en geestelijke functies. De werking van neurotransmitters kan veranderen door inname van andere stoffen (zoals medicatie en drugs) en door het uitvoeren van bepaald gedrag (van gokken tot bepaalde eetpatronen).
Waar zitten de neurotransmitters?
De neurotransmitters zitten vooral in de hersenen en het centraal zenuwstelsel. Ze bevinden zich in de uiteinden van neuronen (zenuwcellen), in zogenaamde presynaptische blaasjes. De neurotransmitters worden geactiveerd op het moment dat een signaal (zenuwimpuls) binnenkomt en worden dan uit deze blaasjes vrijgegeven.
Welke soorten neurotransmitters zijn er?
Er zijn meer dan 100 neurotransmitters, zo denken wetenschappers. Veel neurotransmitters zijn echter nog niet goed onderzocht of worden nog onvoldoende begrepen, volgens een rapport door biochemici uit 2019 in Analytical Methods. Van de neurotransmitters waar we wel al veel over weten, zijn er vooral vijf erg belangrijk voor het onderwerp van verslaving. Deze vijf belangrijke soorten neurotransmitters zijn:
- Dopamine
- Serotonine
- Glutamaat
- GABA
- Noradrenaline
Dopamine
Dopamine is een neurotransmitter die de stemming verbetert en een gevoel van welzijn en geluk geeft. Het speelt onder meer een rol in functies zoals beloning, motivatie en je geheugen. Verschillende drugs en medicijnen bevorderen de afgifte van dopamine of zorgen ervoor dat dopamine langer in het lichaam blijft, zoals speed, cocaïne en Ritalin. Ook bij verslavend gedrag komt er vaak meer dopamine vrij, volgens drugsonderzoeker Roy Wise van het Amerikaanse National Institute on Drug Abuse. Iemand voelt zich hierdoor gelukkig na het uitvoeren van bepaalde activiteiten en wil deze daarom herhalen.
Serotonine
Serotonine reguleert als neurotransmitter onder meer de stemming, slaap, eetlust en impulsiviteit. Het geeft een geluksgevoel en helpt om je geestelijk en lichamelijk te ontspannen. Je kunt meer serotonine aanmaken of vasthouden als gevolg van verschillende middelen, waaronder antidepressiva zoals Sertraline en Citalopram. Wanneer de hoeveelheden serotonine zich te veel ophopen, kan het levensgevaarlijke serotoninesyndroom ontstaan.
Glutamaat
Glutamaat is een cruciale neurotransmitter voor je leervermogen en geheugen. Het is betrokken bij het ontstaan van nieuwe verbindingen tussen neuronen en helpt om bestaande verbindingen te versterken. Ook is glutamaat betrokken bij het reguleren van het beloningscentrum in de hersenen. Volgens de vooraanstaande neurowetenschapper Peter Kalivas zorgt een verslaving ervoor dat deze functie van glutamaat verstoord raakt. Mensen met een verslaving raken onder meer hierdoor de controle kwijt over hun gedrag en cravings.
GABA
GABA is een afkorting voor gamma-aminoboterzuur en is de belangrijkste remmende neurotransmitter in het lichaam. De rol van GABA is om overmatige hersenactiviteit af te remmen, volgens een studie uit 2015 in Current Pharmaceutical Design. Dit zorgt ervoor dat je kunt kalmeren en ontspannen. Bij een tekort aan GABA krijg je last van psychische problemen zoals angst en paniek. Hiervoor kunnen benzodiazepinen worden voorgeschreven, zoals diazepam en lorazepam.
Noradrenaline
Noradrenaline, ook wel norepinefrine genoemd, is een belangrijke neurotransmitter voor je aandacht en alertheid. Het zorgt dat je gefocust kunt blijven en verhoogt de bloeddruk en hartslag, waardoor je lichaam en hersenen sneller kunnen reageren. Een tekort aan noradrenaline is een van de symptomen van een aandachtstekortstoornis. ADHD-medicatie zoals Concerta helpt daarom om de niveaus van de neurotransmitter te verhogen.
De werking van neurotransmitters
Neurotransmitters werken als boodschappers van zenuwsignalen tussen cellen. Wanneer een signaal (zenuwimpuls) binnenkomt, openen de presynaptische blaasjes zich waar de neurotransmitters binnen zenuwcellen zitten. Vervolgens komen de neurotransmitters in een holte terecht tussen twee zenuwcellen in (de synaptische spleet). Hier binden ze zich aan receptoren van de andere zenuwcel. Op die manier kunnen neurotransmitters de boodschap van zenuwimpulsen overdragen en leiden ze tot een reactie, zoals een emotie of ontspannend gevoel.
Slecht werkende neurotransmitters
Neurotransmitters werken soms niet zoals ze moeten. Slecht werkende neurotransmitters kunnen om verschillende redenen voorkomen. Zo kan er een tekort of overschot aan een neurotransmitter zijn. Dit kan komen door een genetische afwijking, zoals een tekort aan noradrenaline bij ADHD. Ook kunnen de normale niveaus van neurotransmitters veranderen als gevolg van langdurige inname van medicijnen of drugs. Daarnaast komt de boodschap van de chemische stof soms niet goed over omdat de ontvangende zenuwcel niet goed functioneert.
Slecht werkende neurotransmitters dragen bij aan ernstige gezondheidsaandoeningen, volgens de Oostenrijkse onderzoeker Michael Freissmuth. Deze variëren van de ziekte van Parkinson en dementie tot verslaving.
Wat is de relatie tussen neurotransmitters en verslaving?
De relatie tussen neurotransmitters en verslaving is onder meer dat neurotransmitters een grote rol spelen in de ontwikkeling van een lichamelijke en/of geestelijke afhankelijkheid. Zo zorgt regelmatig gebruik van veel drugs ervoor dat het lichaam uit zichzelf minder dopamine aanmaakt. Het tekort aan dopamine zorgt ervoor dat je je minder gelukkig voelt en telkens de dopamine-bevorderende effecten van een drug nodig hebt. Op die manier kan een verslaving ontstaan.
Door langdurige verstoringen in de niveaus van neurotransmitters kan een verslaving ook in stand worden gehouden, volgens een belangrijke studie uit 2016 in The Lancet Psychiatry. Deze verstoringen dragen namelijk bij aan de verschillende intense en mogelijk gevaarlijke ontwenningsverschijnselen. Door aanpassingen in de hersenen en het zenuwstelsel kan iemand hierdoor eerder terugvallen en zijn pogingen tot afkicken vaak erg uitdagend.
Zoek jij hulp voor een verslaving? Bel 020 – 245 7480 voor persoonlijk advies over de beste behandelopties in jouw situatie.