SSRI's: Werking, Effecten en Risico's

Selectieve serotonine heropname remmers (SSRI’s) zijn effectieve en krachtige antidepressiva waarbij plotseling stoppen gevaarlijk kan zijn. SSRI’s zijn in Nederland alleen op recept verkrijgbaar en het gebruik ervan moet je altijd goed afstemmen met je arts. Door hun werking op je hersenen en het centrale zenuwstelsel, zul je bij alle SSRI’s langzaam een fysieke afhankelijkheid opbouwen. Plotseling stoppen zorgt hierdoor voor (heftige) ontwenningsverschijnselen. Lees op deze pagina alles over de effecten, werking en risico’s van SSRI’s en hoe je het gebruik van deze geneesmiddelen veilig afbouwt.

Wat zijn SSRI’s?

SSRI’s zijn een categorie medicijnen gebruikt voor de behandeling van depressieve klachten en angststoornissen. Ze helpen deze psychische aandoeningen effectief te bestrijden door hun werking op serotonine, een belangrijke neurotransmitter in de hersenen. Deze signaalstof beïnvloedt onder meer je stemming, geluksgevoel, slaap en eetlust.

SSRI staat voor selectieve serotonine heropname remmers. Zoals de naam al aangeeft, zorgt een SSRI ervoor dat de heropname van serotonine wordt afgeremd. Mensen met een (ernstige) depressie of angststoornissen hebben vaak een tekort aan serotonine. Door het gebruik van een SSRI blijft er meer serotonine beschikbaar in de hersenen en kunnen psychische klachten afnemen, volgens een studie uit 2021 in The Lancet Psychiatry.

Populaire antidepressiva en andere medicijnen

SSRI’s zijn tegenwoordig de meest voorgeschreven soorten antidepressiva, volgens cijfers van het Zorginstituut Nederland. Vanwege hun milde bijwerkingen hebben ze grotendeels de oudere, tricyclische antidepressiva vervangen. Een selectieve serotonine heropname remmer kan ook worden ingezet voor andere aandoeningen. Zo helpen SSRI’s bij eetstoornissen als anorexia en boulimia. Let wel op dat niet elke SSRI dezelfde effecten kan hebben. Zo zijn er bepaalde soorten SSRI medicijnen die specifiek voor paniekstoornis worden gebruikt, zoals paroxetine, en meer generieke SSRI medicijnen zoals citalopram.

Werking van SSRI’s

SSRI’s werken kort gezegd door de neurotransmitter serotonine langer in de hersenen te houden. Neurotransmitters zoals serotonine brengen voortdurend boodschappen over tussen zenuwcellen. Wanneer een boodschap is afgeleverd, wordt de neurotransmitter weer opgenomen in de ruimte tussen zenuwcellen (de synapsen). SSRI’s zorgen ervoor dat deze heropname van serotonine tijdelijk wordt geblokkeerd in je brein. Hierdoor verhoogt de activiteit van serotonine in je hersenen tijdelijk.

Mensen met depressieve klachten en andere psychische aandoeningen hebben vaak last van een disbalans in serotonine, volgens de Britse depressie-onderzoeker Mark Horowitz in SSM-Mental Health. Een SSRI helpt via deze tijdelijke toename van serotonine in je hersenen om weer even een normale hoeveelheid serotonine te hebben. Hierdoor verbetert je stemming, kun je beter slapen en verminderen angstklachten.

Soorten SSRI medicatie

Er zijn veel soorten SSRI’s, van generieke SSRI’s als sertraline en citalopram tot meer specifieke SSRI’s als fluorentine (prozac) en paroxetine. Ze hebben met elkaar gemeen dat ze helpen om de serotoninespiegel in je hersenen te verhogen. Sommige selectieve serotonine heropname remmers werken echter beter voor bepaalde klachten dan andere, blijkt onder meer uit een vergelijkende studie uit 2014 in International Clinical Psychopharmacology. Dit komt door verschillen in de halfwaardetijd (hoe snel het lichaam het medicijn afbreekt), hoe snel het medicijn begint te werken, het bijwerkingenprofiel, en interacties met andere medicijnen.

Bekende soorten SSRI medicatie zijn:

• Fluoxetine (Prozac): Een van de eerste SSRI’s die ook kan worden voorgeschreven bij eetstoornissen
• Sertraline: Een relatief snelwerkende SSRI die vaak wordt voorgeschreven bij depressie en angststoornissen als obsessief-compulsieve stoornis
• Citalopram: Een veelgebruikte SSRI met een gunstig bijwerkingenprofiel
• Paroxetine: Een meer specialistische SSRI dat vooral goed werkt voor paniekstoornis
• Escitalopram: Een SSRI die veel op citalopram lijkt en effectief is in lage doseringen

Wat zijn de effecten van SSRI’s?

De effecten van SSRI’s zijn verschillende positieve effecten bij depressie en andere aandoeningen. Hoewel het antidepressieve effect van selectieve serotonine heropname remmers het grootst is, helpen SSRI’s ook bij slaapproblemen, sociale fobie en andere angststoornissen, volgens onderzoeker Anthony Viera in American Family Physician. Deze diverse effecten duren vaak even om op gang te komen. In de eerste weken van gebruik treden bij veel gebruikers zelfs vooral bijwerkingen op. Pas na 2 tot 4 weken merk je meestal een verlichting van je symptomen en na 2 maanden zul je de volledige effecten van een SSRI ervaren.

Mogelijke effecten van SSRI’s zijn:

• Verbeterde stemming
• Meer interesse in en motivatie om dingen te ondernemen
• Minder gevoelens van hopeloosheid
• Minder angstgevoelens
• Verbeterde slaap
• Verbeteren van concentratie
• Verminderen van prikkelbaarheid richting anderen

Wat zijn de bijwerkingen van SSRI’s?

De bijwerkingen van SSRI’s zijn relatief mild en omvatten zowel fysieke als psychische klachten. Veelvoorkomende bijwerkingen zijn onder meer klachten als een droge mond, slaapproblemen en maag-darmklachten. Ook kun je in het begin van de behandeling last krijgen van toegenomen angst.

SSRI’s kunnen daarnaast serotonerge bijwerkingen hebben, volgens een belangrijke studie uit 2002 in Annals of Clinical Psychiatry. Dit zijn mogelijk levensgevaarlijke reacties van het lichaam op een te hoge hoeveelheid serotonine in de hersenen, zoals het serotoninesyndroom. Verder zal elk type antidepressiva ook specifieke bijwerkingen hebben. Zo leidt citalopram relatief vaak tot smaakveranderingen bij gebruikers.

Mogelijke bijwerkingen van SSRI’s zijn:

• Misselijkheid, diarree en verlies van eetlust
• Slecht slapen
• Onregelmatige ademhaling
• Seksuele stoornissen (verminderd libido en moeite met orgasmes)
• Overmatig zweten, vooral ‘s nachts
• Hoofdpijn en duizeligheid, vooral bij het opstaan
• Serotoninesyndroom

SSRI’s en Verslaving

SSRI’s hebben een mild verslavingspotentieel en je kunt last krijgen van vervelende ontwenningsverschijnselen wanneer je plotseling stopt met het gebruik. SSRI’s worden niet als erg verslavend gezien omdat ze geen gevoel van euforie geven en ze niet zorgen voor psychologische cravings bij gebruikers, volgens Deense onderzoekers in een studie uit 2012 in Addiction. Dit zijn factoren die kunnen zorgen voor een ernstige medicijnverslaving. Ook de meeste andere antidepressiva, zoals mirtazapine, leiden alleen tot een lichamelijke afhankelijkheid bij gebruikers en kortstondige ontwenningsverschijnselen. Medicijnen die wel een hoog verslavingspotentieel hebben, zijn kalmeringsmiddelen als benzodiazepines en opioïde pijnstillers.

Ontwenningsverschijnselen

De mogelijke ontwenningsverschijnselen wanneer je stopt met een SSRI medicijn zijn erg divers, volgens Italiaans onderzoek in het medisch-wetenschappelijke blad Psychotherapy and Psychosomatics. Veel mensen krijgen last van griepachtige symptomen als hoofdpijn, spierpijn, vermoeidheid en koorts. Daarnaast noemen voormalige gebruikers klachten als slecht slapen, een verhoogde prikkelbaarheid en een vreemd gevoel van elektrische schokjes in de ledematen. Door geleidelijk afbouwen van een SSRI kunnen deze symptomen beperkt worden. Bij ernstige klachten kan een arts ook medicatie voorschrijven of het afbouwschema aanpassen.

Sommige medicijnen hebben specifieke ontwenningsverschijnselen. Mogelijke ontwenningsverschijnselen bij enkele selectieve serotonine heropnameremmers zijn:

• Ontwenningsverschijnselen sertraline: Je ervaart vaak een toename van angst, onrust in je hoofd en slapeloosheid, naast algemene ontwenningssymptomen.
• Ontwenningsverschijnselen citalopram: Klachten als misselijkheid, duizeligheid en hoofdpijn komen veel voor tijdens de ontwenning.
• Ontwenningsverschijnselen fluoxetine: Symptomen houden vaak langer aan dan bij andere soorten antidepressiva. Voormalige gebruikers klagen vooral over de slaapproblemen, misselijkheid en een toename van angst tijdens het afbouwen.
• Ontwenningsverschijnselen mirtazapine: Veel gebruikers krijgen last van een verhoogde eetlust, gewichtstoename en slaperigheid.

SSRI’s en Specifieke Aandoeningen

SSRI’s worden vooral gebruikt bij de behandeling van zowel milde als ernstige depressie. De afgelopen jaren hebben SSRI’s andere soorten antidepressiva, zoals een tricyclisch antidepressivum, grotendeels vervangen. Dit komt doordat ze relatief goed te verdragen zijn en minder bijwerkingen hebben voor gebruikers, volgens een invloedrijke meta-studie in Depression and Anxiety.

Naast depressie, worden SSRI’s gebruikt voor aandoeningen als angststoornissen als paniekstoornis, obsessieve-compulsieve stoornis en sociale fobie. Ze helpen om de frequentie en ernst van klachten te verminderen. Ook kunnen selectieve serotonine heropnameremmers helpen bij eetstoornissen zoals boulimia, waar patiënten vaak worstelen met angsten over voedsel en eten.

Veilig Gebruik van SSRI’s

Omdat SSRI’s krachtige medicijnen zijn, is veilig gebruik erg belangrijk om heftige reacties en bijwerkingen te voorkomen. Volg altijd de gebruiksinstructies van een arts over de in te nemen dosering en hoe vaak je een tablet moet slikken. Zorg ook dat je een arts informeert over alle medicijnen en middelen die je inneemt. Veel SSRI’s kunnen namelijk interacties hebben met andere stoffen, volgens emeritus professor Glen Baker in Neuroscience & Biobehavioral Reviews. Dit kan de werking en effecten van het medicijn beïnvloeden en de kans op negatieve gevolgen vergroten.

Enkele groepen gebruikers moeten extra voorzichtig zijn bij het gebruik van SSRI’s. Tijdens de zwangerschap en wanneer je borstvoeding geeft, kan een SSRI nadelige gevolgen hebben voor de ontwikkeling van de foetus of de baby. Een arts kijkt ook altijd naar je medische geschiedenis en andere individuele omstandigheden. Zo moeten mensen die al last hebben van suïcidale gedachten erg voorzichtig zijn met deze antidepressiva, omdat deze gedachten in de eerste paar weken van gebruik versterkt kunnen worden.

Afbouwen van SSRI’s

Het is belangrijk om het gebruik van SSRI’s altijd geleidelijk af te bouwen. Plotseling stoppen met een SSRI medicijn zorgt namelijk vaak voor mogelijk heftige ontwenningsverschijnselen. Een afbouwschema helpt om de lichamelijke afhankelijkheid aan een SSRI stapsgewijs te verminderen, volgens een studie uit 2023 in British Journal of General Practice. Het juiste moment voor geleidelijk afbouwen hangt af van verschillende factoren. Meestal mag je beginnen met afbouwen wanneer blijkt dat de bestaande klachten significant verminderd zijn. Ook is het mogelijk dat je moet afbouwen omdat je te veel last hebt van bijwerkingen of omdat je nieuwe medicijnen in moet nemen die interactie kunnen hebben met je SSRI geneesmiddel.

Er zijn drie methoden voor het veilig afbouwen van SSRI’s:

1. Dosering geleidelijk verlagen: De dagelijkse dosering wordt in vaste intervallen verlaagd, bijvoorbeeld per week of twee weken.
2. Tablet halveren: Je splitst een tablet in tweeën voor het uitspreiden en verminderen van de effecten, waarbij je de tweede helft pas later op de dag inneemt.
3. Schakelen naar een langwerkende SSRI: Switchen naar een langwerkende SSRI kan helpen bij het afbouwen, omdat je dan minder vaak ‘bij’ hoeft te nemen om de positieve effecten te blijven ervaren.

Alternatieven voor SSRI’s

Hoewel SSRI’s over het algemeen zeer effectief zijn voor de behandeling van depressie en andere aandoeningen, zijn er ook alternatieven beschikbaar voor mensen die SSRI’s niet willen of kunnen nemen.

Alternatieve vormen van antidepressiva zijn onder meer:

• Serotonine-noradrenaline heropnameremmers (SNRI’s), die ook de neurotransmitter noradrenaline verhogen
• De wat oudere tricyclische antidepressiva (TCA’s)
• MAO-remmers, die vaak interacties hebben met voedsel en andere medicijnen
• Atypische antidepressiva zoals mirtazapine en bupropion

Ook zijn er niet-medicamenteuze behandelingen beschikbaar voor depressie en andere aandoeningen waar SSRI’s bij helpen. Deze hebben vaak als doel om je mentale gezondheid te verbeteren, zodat bestaande klachten afnemen. Psychotherapie is de meest belangrijke evidence-based behandeling voor depressie en andere aandoeningen waar SSRI’s gebruikt voor worden, volgens een Italiaans-Amerikaanse studie uit

Niet-medicamenteuze behandelingen als alternatief voor SSRI’s zijn:

• Psychotherapie, zoals cognitieve gedragstherapie, acceptance-commitment therapie en interpersoonlijke psychotherapie
• Lichttherapie, vooral geschikt voor mensen met een winterdepressie
• Meditatie en mindfulness, vaak toegepast bij onder meer burn-out behandelingen
• Regelmatige lichaamsbeweging

Onderzoek en Ontwikkelingen

Er wordt veel onderzoek verricht naar SSRI’s. Zo wordt gekeken naar hoe de effectiviteit verder verbeterd kan worden. Studies, zoals onderzoek uit 2024 in Psychiatry Research: Neuroimaging,zoeken hiervoor onder meer naar zogeheten ‘biomarkers’. Dit zijn indicatoren die aangeven met welk middel een patiënt het meest geholpen zou worden. Dit zou in de toekomst moeten helpen bij het ontwikkelen van meer gepersonaliseerde medicatie, waarbij je antidepressiva op maat krijgt.

Ook wordt door onderzoekers gekeken naar de effectiviteit van SSRI’s in combinatie met onder meer psychotherapie, zoals door de vooraanstaande Nederlandse professor Pim Cuijpers. Zo zouden mensen minder afhankelijk hoeven te zijn van medicijngebruik voor hun psychische klachten. Ook stellen sommige studies dat microdosing van psychedelica een alternatief zou kunnen zijn voor het gebruik van SSRI’s voor sommige psychische aandoeningen, of wellicht hiermee gecombineerd kan worden.

Veel wetenschappers richten zich daarnaast op de risico’s op de lange termijn van het gebruik van antidepressiva als SSRI’s, zoals een onderzoeksgroep van de Universiteit van Genève in Translational Psychiatry. Zo weten we nog niet goed hoe het gebruik van SSRI’s de functies van het centrale zenuwstelsel en de structuur van de hersenen kan beïnvloeden. Het langdurig gebruik van SSRI’s lijkt voorlopig relatief veilig te zijn, maar veel SSRI’s bestaan nog niet lang genoeg om hier ook zeker van te zijn.

Veelgestelde Vragen over SSRI’s