Qat bladeren worden al sinds de dertiende eeuw gebruikt voor hun stimulerende werking, maar hebben verschillende risico’s voor gebruikers. De stimulerende effecten van qat worden door gebruikers omschreven als sterker dan cafeïne maar zwakker dan amfetamine. De werkzame stoffen in de qat plant, met name cathinon en cathine, kunnen leiden tot verslaving en andere gezondheidsproblemen. Lees op deze pagina hoe qat wordt gebruikt, welke effecten en bijwerkingen het heeft, en in hoeverre qat een drug is.
Inhoud
Wat is qat en waar komt het vandaan?
Qat is een plant met een stimulerende werking dat uit Oost-Afrika en het Arabisch Schiereiland komt. Het staat ook bekend als kat, khat en catha edulis (de wetenschappelijke naam). De bladeren van de plant bevatten verschillende psychoactieve werkzame stoffen. Qat wordt al eeuwenlang gebruikt voor de oppeppende werking die deze stoffen hebben. Het maakt in verschillende landen een belangrijk onderdeel uit van de cultuur, volgens antropologen in Culture, Medicine and Psychiatry.
Hoe ziet de qat plant eruit en waar groeit deze?
De qat plant ziet eruit als een flinke struik met felgroene bladeren en groeit vooral op berghellingen en in hoger gelegen gebieden. Qat heeft een milde winter en warme, droge zomer nodig om goed te groeien. Tegelijkertijd is regelmatige irrigatie erg belangrijk. Door deze klimatologische vereisten wordt qat vooral verbouwd in Ethiopië, Somalië, Kenia en Jemen.
Hoe wordt qat gebruikt?
Qat wordt traditioneel gebruikt door de verse bladeren van de plant te kauwen. De langzaam gekauwde bladeren geven sap vrij waarvan de werkzame stoffen tot verschillende effecten leiden bij gebruikers. Het kauwen duurt vaak urenlang en is onderdeel van een sociaal ritueel, waarbij groepen mensen samenkomen om te praten en sociale contacten te leggen. Vooral in Somalië en Jemen heeft qat een belangrijke sociale en culturele betekenis.
Er zijn ook moderne manieren om qat te gebruiken. Hierbij wordt vooral gebruikgemaakt van gedroogde bladeren. Meestal wordt hier thee van gemaakt en soms worden de bladeren opgerold om deze te roken. De effecten treden dan iets sneller op en vereisen niet langdurig kauwen, wat veel tijd bespaart. Wel zullen de bladeren vers vaak een sterkere werking hebben, volgens Egyptische onderzoekers van de universiteit van Damietta.
Wat zijn de effecten van Qat?
De effecten van qat zijn verschillende fysieke en psychische veranderingen, zoals een verhoogde alertheid en energie, minder stress en een verbeterd humeur. Veel gebruikers ervaren ook een gevoel van ontspanning en euforie na het gebruik van qat, volgens een rapport uit 2000 in Tropical Doctor. Op de lange termijn heeft qat verschillende nadelige effecten en gezondheidsrisico’s, zoals verslaving, hartproblemen en tandbederf. Ook kun je last krijgen van psychische problemen door regelmatig gebruik, zoals angst- en paniekaanvallen.
Korte termijn effecten van qat zijn:
- Alerter zijn en je beter kunnen concentreren
- Minder honger ervaren
- Meer energie en motivatie
- Erg fijn of zelfs euforisch gevoel
- Socialer worden en meer willen praten
- Beter humeur
Lange termijn effecten van qat zijn:
- Verslaving
- Psychische klachten zoals angst, paranoia en stemmingswisselingen
- Verhoogd risico op hartaandoeningen
- Tandbederf
- Slaapproblemen
- Sociale gevolgen door afgenomen interesse in werk en familie
Wat zijn de bijwerkingen van Qat?
De bijwerkingen van qat zijn diverse lichamelijke en geestelijke symptomen zoals wijde pupillen, een droge mond en erg prikkelbaar zijn. De kans op bijwerkingen neemt toe bij overmatig gebruik en wanneer je qat combineert met andere drugs. Ook zeggen veel gebruikers meer bijwerkingen te krijgen door langdurig gebruik van qat, volgens een studie uit 2011 in Psychiatry and Behavioral Sciences.
Mogelijke bijwerkingen van qat zijn:
- Verhoogde hartslag en bloeddruk
- Droge mond
- Wijde pupillen
- Onrustig voelen en prikkelbaar zijn
- Maag- en darmklachten
- Duizeligheid en beven
- Angst- en paniekaanvallen
Is qat een drug?
Qat is een drug omdat het verschillende stimulerende werkzame stoffen (alkaloïden) bevat, zoals cathinon en cathine. De chemische structuur van qat lijkt bovendien op die van andere stimulerende drugs, met name amfetaminen. In veel landen wordt het gebruik van qat en de verkoop ervan daarom gereguleerd.
In Nederland staat qat op lijst II van de Opiumwet. Qat wordt hier dus geclassificeerd als softdrug. Dit betekent dat er een redelijk risico op verslaving is en dat het gebruik van qat gezondheidsrisico’s heeft. Wel is qat minder schadelijk dan andere drugs op lijst I van de Opiumwet, waarop alle harddrugs vermeld staan.
Wat is de legale status van qat?
De legale status van qat is in veel Westerse landen die van een illegaal stimulerend middel. Het plantaardig product wordt door veel experts gezien als verslavend. Dit is onder meer de reden dat qat in 2013 in Nederland werd opgenomen op lijst II van de Opiumwet. In de jaren hiervoor kwam het gebruik van qat onder de aandacht door een grote groep Somalische vluchtelingen. De werking en gevolgen van qat had op hun integratie nadelige gevolgen en zorgde bovendien voor sociale onrust.
In landen waar qat van nature groeit en al lang gebruikt wordt, is de wettelijke status vaak compleet anders. Zo is het gebruik van qat legaal in landen als Ethiopië, Jemen en Somalië. Naast de culturele en sociale functie van qat in deze landen, zijn er ook economische redenen waarom qat hier anders behandeld wordt. De teelt van het plantaardig product is namelijk belangrijk voor de lokale economie.
Statistieken en Onderzoek
Concrete cijfers over het aantal qat gebruikers in Nederland zijn er niet. Wel is bekend dat het gebruik van qat vooral voorkomt onder bevolkingsgroepen met links naar de regio’s en landen waar qat vandaan komt. Rioolonderzoek in de afgelopen jaren laat een toename van cathinon zien, de belangrijkste werkzame stof in qat. Dit heeft waarschijnlijk te maken met nieuwe designer drugs die een synthetische vorm van cathinon bevatten. Zo is de stimulerende werking van 3MMC vooral te danken aan de synthetische cathinonen die deze bevat.
Recente wetenschappelijke studies naar qat bevestigen de vermoedens van het risico op afhankelijkheid. Bij regelmatige gebruikers is het risico op verslaving en andere gezondheidsrisico’s groot, volgens een studie uit 2017 in Eastern Mediterranean Health Journal. Door het kauwen komt ook vaak ernstig tandbederf voor bij problematische gebruikers, volgens een groep onderzoekers in International Journal of Dentistry.
Qatverslaving
Een qatverslaving kunt je via verschillende symptomen herkennen, zoals stemmingswisselingen, onrust en slapeloosheid, en afnemende motivatie om dingen te ondernemen. Een verslaving ontwikkelt zich geleidelijk en langzaam. Naarmate iemand meer tolerantie opbouwt voor de effecten van de drug, zul je meer en vaker qat moeten gebruiken voor dezelfde effecten. Uiteindelijk gebruik je qat dan om te voorkomen dat je last krijgt van ontwenningsverschijnselen. Zonder het gebruik van qat voel je je dan slecht en depressief, krijg je intense hoofdpijn en kun je slecht slapen.
Behandeling van Qatverslaving
Behandeling van qatverslaving bestaat voor de meeste mensen uit deze 3 stappen:
- Lichamelijke ontwenning
- Therapeutische interventie
- Nazorg en steungroepen
Lichamelijke ontwenning
Bij een middelenverslaving is het allereerst noodzakelijk om lichamelijk te ontwennen. Hoewel je dit op eigen houtje kunt doen, is een begeleide detox de meest veilige en effectieve manier om je lichaam te ontgiften van de werkzame stoffen van qat. Je staat tijdens een detox onder medisch toezicht om mogelijke ontwenningsverschijnselen te beperken en op tijd in te grijpen in gevaarlijke situaties.
Therapeutische interventie
Verslaving aan qat vereist meestal ook therapeutische interventie. Je gaat in gesprek met een therapeut om een verslaving beter te begrijpen, zodat je je gedrag kunt veranderen. Bij de behandeling van qatverslaving wordt vooral cognitieve gedragstherapie aangeraden. Ook motiverende gespreksvoering en groepstherapie zijn populaire behandelmethoden voor een verslaving aan qat.
Nazorg en steungroepen
Na een behandelingstraject is het verstandig om oog te houden op een mogelijke terugval in je verslaving. Het volgen van nazorg en deelname aan steungroepen zoals Narcotics Anonymous verkleinen de kans op een terugval en zorgen bovendien voor een meer duurzaam herstel.
Zoek jij hulp voor een qatverslaving? Of wil je iemand in je omgeving helpen? Bel 020 245 7480 en krijg van onze medewerkers persoonlijk advies over de meest geschikte behandelopties in jouw situatie.
Veelgestelde vragen over Qat
Wat zijn de risico’s van Qat gebruik?
De risico’s van het gebruik van qat zijn onder meer dat je er verslaafd aan wordt, een hogere kans hebt op aandoeningen aan je hart en last krijgt van tandbederf. Hoewel qat in kleine hoeveelheden en bij onregelmatig gebruik relatief onschuldig is, zijn de gevolgen op de lange termijn dus aanzienlijk.
Wat kost Qat?
Qat kost per bundel ruim 30 euro, volgens het meest recente onderzoek gedaan onder Somalische gebruikers in Nederland. Voor het qatverbod in 2013 werden de bundeltjes verkocht voor zo’n 5 euro per stuk.
Wat betekent Qat?
Qat betekent de bladeren van de catha edulis struik. Deze worden gebruikt voor hun stimulerende werking, maar zijn in Nederland verboden vanwege verschillende risico’s voor de gezondheid.