Dopamine Verslaving: Uitleg, oorzaken & hulp

Dopamine verslaving is een brede term voor mensen die afhankelijk zijn van ‘kunstmatige dopamine’. Het stofje dopamine is een belangrijke neurotransmitter in je hersenen en staat ook bekend als het gelukshormoon. Kunstmatige dopamine betekent dat de normale activiteit van dit gelukshormoon verstoord raakt. Vaak komt dit door drugs en activiteiten zoals gokken en porno kijken. Ook hebben steeds meer mensen last van een dopamine verslaving door moderne technologieën (zoals smartphones en social media). Op deze pagina vind je informatie over de werking van dopamine en hoe verslavingen ontstaan door dopamine. Ook bespreken we hoe je symptomen herkent en wat de meest effectieve behandelopties zijn.

Wat is dopamine verslaving?

Dopamine verslaving is wanneer je hersenen verslaafd raken aan extra afgiftes van de stof dopamine. Je hersenen zijn dan gewend (geconditioneerd) aan het heerlijke gevoel of de beloning die een bepaalde activiteit of middel geeft, volgens dopamine-expert en neurobioloog Roy Wise van het National Institute on Drug Abuse. In veel gevallen zijn dit verslavende drugs of medicijnen. Ook kun je aan dopamine verslaafd raken van bepaald gedrag. Denk bijvoorbeeld aan de dopamine rush van online gokken of bungeejumpen.

Bij normale dopamine activiteit wordt er langzaam en in kleine hoeveelheden dopamine in je hersenen vrijgegeven als reactie op ‘normale’ beloningen. Denk aan lekker eten, het bereiken van een doel of een ontmoeting met vrienden. Je voelt je hierdoor een tijd fijn.

Een verslavend middel of verslavende handeling schopt deze normale activiteit in de war. Je hersenen krijgen dan heel snel veel dopamine. Hierdoor voel je je korte tijd intens gelukkig: een dopamine rush. Wanneer dit regelmatig gebeurt, verandert je beloningssysteem in de hersenen. ‘Normale’ beloningen geven dan onvoldoende dopamine af aan je hersenen. Dit zorgt voor verslavingsgedrag. Je zoekt dan steeds grotere dopamine beloningen. Bij de meeste verslavingen speelt dopamine zo een centrale rol.

Hoe werkt dopamine in het brein?

Dopamine werkt in het brein als een boodschapper voor signalen van plezier en motivatie. Het heet daarom ook wel het gelukshormoon. Dopamine is een van de belangrijkste neurotransmitters in onze hersenen, volgens de klinisch neuroloog Daniel Kondziella in Neurochemical Research. Het speelt hier namelijk een centrale rol in het beloningssysteem. Dopamine wordt in verschillende gebieden van je brein geproduceerd en afgegeven, als reactie op triggers. Door het zogenaamde ‘dopaminerge systeem’ reist de dopamine vervolgens naar andere hersengebieden. Wanneer het daar arriveert ervaar je geluk en tevredenheid, vooral in het belangrijke hersengebied ‘nucleus accumbens’.

Natuurlijke vs. kunstmatige triggers

Voor het afgeven van de dopamine zijn er zowel natuurlijke als kunstmatige triggers, volgens een studie uit 2010 in Brain Research. Natuurlijke triggers zijn onder meer eten, lichaamsbeweging, sociale interactie en het bereiken van doelen. Deze activiteiten zorgen voor langdurige afgifte van een normale hoeveelheid dopamine. Kunstmatige triggers zijn onder meer verslavende middelen zoals drugs en alcohol. Deze kapen het beloningssysteem van de hersenen en zorgen voor een intense (en korte) golf van plezier.

Wanneer kunstmatige triggers regelmatig worden geactiveerd, ontstaat tolerantie en gewenning. Door tolerantie heb je steeds meer dopamine nodig om hetzelfde fijne gevoel te ervaren. Ook verlagen je hersenen het aantal dopaminereceptoren. Door gewenning ervaar je daarnaast steeds meer een afhankelijkheid van deze kunstmatige triggers. Natuurlijke triggers zijn dan niet meer voldoende voor een fijn gevoel. Je hebt dan steeds meer nodig van de kunstmatige triggers (het verslavend middel of verslavend gedrag).

Dopamine en de relatie tot verslaving

Dopamine speelt een cruciale rol bij verslaving aan middelen of activiteiten. In de afgelopen 40 jaar zijn veel nieuwe inzichten gedaan over de werking van dopamine bij verslavingen, volgens een overzichtsstudie uit 2019 in Journal of Neural Transmission. Alcohol en veel drugs verhogen de afgifte van dopamine. Vooral crystal meth, cocaïne, heroïne en crack zorgen voor een grote dopamine rush. Ook bij een eetverslaving speelt de afgifte van dopamine een rol. Voedsel met veel suiker, vet en zout geeft namelijk meer dopamine af.

Gedragsverslavingen activeren dezelfde beloningscircuits in de hersenen als middelenverslavingen. Wel zijn het vaak minder intense triggers. Activiteiten zoals gokken, gamen of seks zorgen voor opwinding en spanning die dopamine afgeven. Op den duur zorgt dit ook voor tolerantie en gewenning. Je moet dan steeds vaker of extremer de activiteit doen om hetzelfde plezier te ervaren. Hetzelfde geldt voor ‘moderne’ verslavingen aan technologieën zoals social media en smartphones.

Wat zijn de symptomen van dopamine verslaving?

De symptomen van dopamine verslaving zijn zowel lichamelijke als psychologische klachten. Ook merk je veranderingen in gedrag. Na een tijd verlies je namelijk de controle over je gedrag en ontstaat een obsessie. Je bent dan voortdurend op zoek naar de dopamine-boost en verliest motivatie of interesse in andere zaken. Dit heeft ook gevolgen voor je sociale omgeving en relaties. Je trekt je dan terug, raakt meer in conflicten met anderen en krijgt misschien problemen op werk of school. Op tijd deze signalen van verslaving herkennen helpt om erger te voorkomen.

Mogelijke symptomen van dopamine verslaving zijn:

• Slaapproblemen en vermoeidheid, zelfs na voldoende slaap
• Intense craving naar een bepaald middel of activiteit
• Obsessie naar de volgende dopamine boost, waardoor je andere zaken verwaarloost
• Gevoelens van angst of depressie (je leeg voelen van binnen) als je niet kunt ‘gebruiken’
• Verlies van motivatie in hobby’s, studie of werk
• Trillende handen als je niet ‘gebruikt’
• Sociale isolatie en conflicten met je omgeving
• Problemen op werk of school door je obsessie om te ‘gebruiken’

Welke behandelmethoden zijn er tegen dopamine verslaving?

Er zijn diverse behandelmethoden tegen dopamine verslaving zoals gedragstherapie, meditatietechnieken en behandeling met medicijnen. Elke methode heeft als uiteindelijke doel om je dopamineniveaus te ‘normaliseren’. Dit betekent dat de natuurlijke productie van dopamine wordt hersteld en dat het beloningssysteem van je hersenen weer goed reageert op natuurlijke prikkels.

Hoelang een behandeling en het herstellen van een dopamine verslaving duurt, verschilt sterk. De hersenen hebben een krachtig vermogen tot neuroplasticiteit. Dit betekent dat ze zich kunnen aanpassen en herstellen. Volgens onderzoek door wetenschappers van de Yale-universiteit uit 2015 zal het herstel van de dopaminereceptoren en de normale dopaminefunctie meestal maanden tot jaren duren. Hierbij komen bovendien vaak ontwenningsverschijnselen en terugval voor. Een gezonde levensstijl is daarom belangrijk om herstel vast te houden.

Enkele behandelmethoden tegen dopamine verslaving zijn:

• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Een gesprekstherapie die helpt met triggers en negatieve gedachten
• Mindfulness en meditatietechnieken: Technieken die helpen om je meer bewust te worden van gedachten en gevoelens, waardoor je makkelijker impulsief gedrag kunt beheersen
• Farmacologische behandelingen (medicatie): Medicijnen kunnen helpen bij ontwenningsverschijnselen en om cravings te verminderen, zoals pramipexol (voor impulscontrole) en Ritalin (verhoogt afgifte dopamine)
• Klinische verslavingsbehandeling: Een opname in een verslavingskliniek kan nodig zijn voor ernstige verslavingen of wanneer je graag snel wilt herstellen met 24/7 zorg en begeleiding

Zelfhulpstrategieën

Er zijn ook strategieën om zelf je dopamine verslaving aan te pakken. Een dopamine detox, ontworpen door de Amerikaanse psychiater Dr. Cameron Sepah, is een populaire methode om te helpen bij verslaving en impulscontrole. Het is grotendeels gebaseerd op cognitieve gedragstherapie. Bij een dopamine detox probeer je om ongezonde prikkels van de moderne maatschappij (zoals appjes, notificaties en vibraties van je telefoon) te vermijden. Door deze digitale detox kunnen je hersenen beter reageren op natuurlijke prikkels en stimuleer je de natuurlijke dopamineproductie. Een dopamine detox helpt vooral bij milde gedragsverslavingen. Dit geldt ook voor de meeste andere zelfhulpstrategieën.

Enkele zelfhulpstrategieën voor dopamine verslaving zijn:

• Digitale detox: Je hersenen ‘ontgiften’ door overstimulatie te verminderen, bijvoorbeeld door het beperken van schermtijd en social media
• Leefstijlaanpassingen: Aanpassingen in je leefstijl dragen bij aan een gezonde dopaminebalans, zoals regelmatige lichaamsbeweging, voldoende slaap en tijd doorbrengen buiten (zonlicht)
• Gezonde dopaminebronnen kweken: Je kunt de gezonde afgifte van dopamine bevorderen door bijvoorbeeld veel sociale interactie op te zoeken, jezelf uit te dagen om nieuwe dingen te leren en jezelf regelmatig te belonen voor het bereiken van (realistische) doelen
• Mindfulness en meditatie: Hoewel mindfulness en meditatietechnieken als professionele hulp beschikbaar zijn, kun je hier ook zelf mee aan de slag voor het beheersen van impulsen

Wanneer moet ik professionele hulp zoeken?

Je moet professionele hulp zoeken wanneer je merkt dat je niet uit jezelf kunt stoppen met een middel of activiteit. De noodzaak voor een behandeling is vooral groot wanneer de verslaving zorgt voor ernstige problemen in je leven (lichamelijk, mentaal of sociaal). Een professional helpt om weer de controle terug te krijgen in je leven. Ook kun je behandeling zoeken voor onderliggende oorzaken waardoor je verslaafd bent geraakt.

In Nederland is je huisarts het eerste aanspreekpunt voor hulp. Deze kan je doorverwijzen naar gespecialiseerde zorg wanneer dit nodig is. Soms kun je ook zelf direct stappen naar specialistische zorg, zoals een GGZ-instelling of verslavingskliniek. Een behandeling door specialisten vindt meestal op afstand plaats (tenzij de situatie al ernstig genoeg is). Wanneer een ambulante behandeling niet lukt, wordt meestal een klinische behandeling aanbevolen. Hier krijg je 24/7 begeleiding en zorg door een team van verslavingsdeskundigen en psychologen. Na afloop kun je ook nog extra begeleiding krijgen (nazorg) en zorgen voor een passend terugvalpreventieplan.

Zoek jij hulp bij het overwinnen van verslaving die te maken heeft met dopamine? Bel nu naar 020 – 245 7480 en krijg advies van onze medewerkers over de meest geschikte behandelopties in jouw situatie.

Veelgestelde vragen