Baclofen is een geneesmiddel bij spasticiteit en kan volgens verschillende studies ook helpen bij alcoholverslaving. Vanwege gezondheidsrisico’s en twijfel bij sommige onderzoekers over de effectiviteit, wordt baclofen echter nog niet officieel aanbevolen voor de behandeling van alcoholisme. Op deze pagina wordt uitgelegd wat de werking en mogelijke effecten van deze spierverslapper zijn, hoe het medicijn zou kunnen helpen bij alcoholverslaving en wat de risico’s zijn van een behandeling met baclofen.
Inhoud
- Wat is baclofen?
- Hoe beïnvloedt baclofen het zenuwstelsel?
- Bij welke aandoeningen wordt baclofen voorgeschreven?
- Waarom wordt baclofen gebruikt bij alcoholverslaving?
- Hoelang duurt het voordat baclofen effect heeft?
- Wat is de werkingsduur van baclofen?
- Welke bijwerkingen kunnen optreden bij baclofen gebruik?
- Hoe dient baclofen te worden gedoseerd?
- Wat zeggen patiënten over hun ervaringen met baclofen?
- Welke stappen moeten worden gevolgd bij het afbouwen van baclofen?
- Interacties met andere substanties
- Wat onderscheidt baclofen van andere spierrelaxantia?
- Veelgestelde vragen
Wat is baclofen?
Baclofen is een medicijn dat spierspasmen vermindert en helpt bij een verslaving aan alcohol. Baclofen zorgt ervoor dat boodschappercellen in de hersenen worden geactiveerd die een remmende werking hebben op het zenuwstelsel. Dit helpt in de eerste plaats bij het ontspannen van spieren, vooral voor mensen die door aandoeningen als multiple sclerose en schade aan de ruggenmerg last hebben van chronische spierproblemen. Daarnaast zorgt het medicijn dat mensen die stoppen met drinken minder last hebben van ontwenningsverschijnselen en minder onrust ervaren om weer naar de alcohol te grijpen. Baclofen behoort officieel tot de groep spierrelaxantia.
Hoe beïnvloedt baclofen het zenuwstelsel?
Baclofen beïnvloedt het zenuwstelsel door de interactie met boodschappercellen in de hersenen, zogenaamde neurotransmitters. Het heeft met name effect op de neurotransmitter GABA, volgens een vroege studie in Nature. Deze neurotransmitter helpt activiteit in je hersenen af te remmen wanneer deze overactief is. Baclofen activeert GABA-receptoren. Je lichaam begint hierdoor de activiteit van zenuwcellen extra af te remmen, vooral in delen van het zenuwstelsel die spierbewegingen helpen controleren. Het medicijn zorgt zo voor een kalmerend effect op je spieren.
Bij welke aandoeningen wordt baclofen voorgeschreven?
Baclofen wordt voorgeschreven bij spastische aandoeningen, neuropathische pijn (zenuwpijn) en verslavingen. In Nederland wordt het medicijn vooral ingezet om spasmen te bestrijden bij multiple sclerose, schade aan de ruggenmerg en spasticiteit veroorzaakt door hersenbeschadiging. Het gebruik van baclofen voor alcoholisme is in Nederland nog niet gangbaar, volgens het Trimbos-instituut, onder meer vanwege scepsis bij sommige wetenschappers over de effectiviteit van baclofen voor behandeling van verslaving. Wel kunnen artsen het medicijn hiervoor ‘off-label’ voorschrijven. Ook bij een verslaving aan GHB zou baclofen nuttig kunnen zijn, volgens psychiater Arjen Neven.
Waarom wordt baclofen gebruikt bij alcoholverslaving?
Baclofen wordt gebruikt bij alcoholverslaving omdat het via bepaalde mechanismen helpt bij het verminderen van een verlangen naar alcohol. Allereerst omdat de GABA-receptor die door baclofen wordt geactiveerd óók een belangrijke rol speelt bij de werking van alcohol. Baclofen kan zo mogelijk de effecten van alcohol nabootsen, volgens een studie uit 2014 in Alcohol and Alcoholism, waardoor automatisch het verlangen naar drinken minder wordt.
Het medicijn zou daarnaast invloed hebben op het beloningscircuit in de hersenen, volgens de Franse onderzoeker Renaud de Beaurepaire in Frontiers in Psychiatry. De positieve ervaringen die mensen associëren met alcoholgebruik worden zo minder intens. Ten slotte blijkt uit sommige studies dat baclofen angst kan verminderen. Het remt zo mogelijk indirect de cravings naar alcohol, aangezien alcohol vaak wordt gebruikt om een slechte mentale gezondheid te onderdrukken.
Discussie onder verslavingszorg over inzet baclofen bij alcoholverslaving
Onder instellingen in de verslavingszorg is het gebruik van baclofen niet onomstreden. In Nederland is er bijvoorbeeld ook geen officiële indicatie voor baclofen bij alcoholverslaving. Dit heeft onder meer te maken met gemengde resultaten van onderzoeken naar de effectiviteit van baclofen bij alcoholverslaving. Sommige studies tonen aan dat baclofen kan helpen om het alcoholgebruik te verminderen en het aantal dagen van onthouding te verlengen. Andere studies vinden echter geen significant effect. Enkele klinieken in Nederland wijzen ook op het significante bijwerkingenprofiel van baclofen, waardoor de mogelijke positieve effecten niet altijd op zouden wegen tegen de nadelen.
Hoelang duurt het voordat baclofen effect heeft?
Het duurt minstens een uur voordat baclofen effect heeft op gebruikers. De snelle, acute effecten zijn met name het verslappen van spieren en het remmen van het verlangen naar alcohol. Na langdurig gebruik kan baclofen ook andere effecten hebben, zoals een vermindering van angst en een verbetering van de slaap. Deze ‘chronische’ effecten zijn meestal pas na enkele weken of maanden merkbaar, volgens een studie uit 2018 in Addiction. Het gebruik van baclofen in hoge doses kan beïnvloeden hoe snel de medicatie effectief is. Ook verschilt het per persoon hoe lang het duurt voordat baclofen effect heeft.
Wat is de werkingsduur van baclofen?
De werkingsduur van baclofen is zo’n 4 tot 8 uur. Er zijn verschillende factoren die de duur beïnvloeden. Zo zorgt oraal gebruik van baclofen voor een iets langzamere absorptie in het lichaam en langere werkingsduur dan wanneer het medicijn wordt geïnjecteerd. Verder zorgt een hoge dosis voor langere effecten en kunnen interacties met andere medicijnen de werking beïnvloeden.
Welke bijwerkingen kunnen optreden bij baclofen gebruik?
Bijwerkingen die kunnen optreden bij baclofen gebruik zijn uiteenlopende klachten zoals slaperigheid, misselijkheid, duizeligheid en hoofdpijn. Naast deze veel gerapporteerde bijwerkingen treden soms ook zeldzame maar ernstige reacties op. Zo krijgen sommige gebruikers ademhalingsproblemen en kunnen suïcidale gedachten optreden. Er zijn verder geen specifieke klachten bekend wanneer je het medicijn langdurig gebruikt, zoals verslaving en depressie. De meeste bijwerkingen zijn daarnaast van voorbijgaande aard en verdwijnen binnen één of twee weken, volgens een Nederlandse studie in Journal of Clinical Psychopharmacology.
Mogelijke bijwerkingen die kunnen optreden bij baclofen gebruik zijn:
- Intense vermoeidheid en slaapproblemen (zowel slaperigheid als slapeloosheid)
- Sedatie
- Misselijkheid en duizeligheid
- Psychische klachten zoals hallucinaties, verwardheid en suïcidale gedachten
- Spierpijn en spierzwakte
- Verergering van spierkrampen
- Droge mond
Hoe dient baclofen te worden gedoseerd?
Baclofen dient te worden gedoseerd via een opbouwschema. Een arts zal bepalen aan de hand van de aandoening en individuele factoren wat de juiste eerste dosis is. Meestal begint een startdosering bij spasticiteit op 15 mg baclofen en wordt deze in stappen van 10-15 mg om de drie dagen verhoogd tot maximaal 80 mg. Dit gaat om een totale dagelijkse dosering, verdeeld over 2 tot 4 innames op een dag.
Voor probleemdrinkers is de eerste dosis meestal 10 mg per dag. De dosering wordt in kleine hoeveelheden van 5 tot 10 mg per 3 dagen verhoogd. De maximum aanbevolen dagelijkse dosering voor baclofen bij alcoholverslaving is 60 mg. Volgens een studie uit 2016 in European Neuropsychopharmacology kunnen hogere doseringen mogelijk beter helpen bij de symptomen van alcoholisme, maar is hierbij wel grote voorzichtigheid geboden.
Wat zeggen patiënten over hun ervaringen met baclofen?
Patiënten zeggen over hun ervaringen met baclofen dat het medicijn redelijk effectief is, volgens meerdere online forums waar baclofen-gebruikers hun ervaringen delen. Positieve ervaringen met het medicijn voor spierklachten benoemen vaak dat spasmen effectief verminderen, de pijn door spasticiteit afneemt en angst en depressie verminderen. Patiënten die baclofen voor alcoholisme gebruikten, stellen dat het medicijn effectief de zucht naar alcohol remt.
Een flink deel van de patiënten meldt wel enkele uitdagingen bij het gebruik van baclofen. Vooral de bijwerkingen worden vaak als erg vervelend omschreven. In sommige gevallen belemmeren ze zelfs normaal functioneren en zijn ze een reden om het gebruik van het medicijn te stoppen, ondanks het effectief wegnemen van de cravings naar alcohol. Daarnaast stellen sommige gebruikers dat de effectiviteit op de lange duur iets afneemt door tolerantie-ontwikkeling.
Welke stappen moeten worden gevolgd bij het afbouwen van baclofen?
De stappen die moeten worden gevolgd bij het afbouwen van baclofen zijn een geleidelijk afbouwschema dat wordt opgesteld door je arts en regelmatige controle over de voortgang. Je kunt niet zomaar stoppen met baclofen vanwege het risico op ernstige ontwenningsverschijnselen zoals een delier en een epileptische aanval.
Het afbouwen van baclofen duurt minstens een paar weken en kan in sommige gevallen zelfs maanden duren. Meestal verminder je de dagelijkse dosering per week met zo’n 15 mg. Wanneer je op een dagdosering van 30 mg zit, worden de stapjes kleiner (5 tot 10 mg). Een arts zal echter per geval beoordelen wat een veilig afbouwschema is. Tijdens het afbouwen word je ook gemonitord en kan de dosering tijdelijk worden verhoogd indien nodig.
Interacties met andere substanties
Baclofen kan voor interacties zorgen met andere substanties, van alcohol en drugs tot andere voorgeschreven medicijnen. Het gebruik van baclofen met middelen met een dempende werking is met name riskant, volgens een studie uit 2009 in Alcoholism: Clinical and Experimental Research. Dit vergroot namelijk het risico op ernstige bijwerkingen zoals ademhalingsdepressie, omdat het centrale zenuwstelsel dan extra verdoofd wordt. Naast alcohol en verdovende drugs als opiaten, zijn ook andere medicijnen zoals benzodiazepinen daarom niet veilig in combinatie met baclofen. Van baclofen is niet bekend dat het interacties heeft met specifiek voedsel.
Wat onderscheidt baclofen van andere spierrelaxantia?
Baclofen onderscheidt zich van andere spierrelaxantia door enkele kenmerken zoals de relatief beperkte systemische bijwerkingen en de selectieve werking op GABA-B-receptoren. Kalmerende middelen zoals benzodiazepinen werken bijvoorbeeld op GABA-A-receptoren (met andere effecten als gevolg) en kunnen voor afhankelijkheid zorgen. Baclofen heeft in vergelijking met andere spierverslappers ook minder impact op andere organen en lichaamsfuncties.
Veelgestelde vragen
Kan baclofen zonder recept worden verkregen?
Nee, baclofen is in Nederland alleen op recept verkrijgbaar.
Is er risico op afhankelijkheid bij baclofen gebruik?
Nee, je kunt door baclofen geen afhankelijkheid ontwikkelen. Wel kunnen gebruikers last krijgen van (gevaarlijke) onthoudingsverschijnselen bij langdurig gebruik.
Hoe veilig is baclofen tijdens zwangerschap?
Baclofen is niet veilig tijdens de zwangerschap en moet strikt worden vermeden. Gebruik van baclofen kan onder meer leiden tot een miskraam en geboorteafwijkingen.
Wat is de gemiddelde behandelduur met baclofen?
De gemiddelde behandelduur verschilt sterk, maar is bij de meeste gebruikers minstens enkele maanden.
Valt baclofen onder de vergoeding van zorgverzekeraars?
Ja, maar baclofen wordt alleen volledig vergoed voor gebruik bij spasticiteit. Mensen die baclofen willen gebruiken voor alcoholisme moeten vaak (een deel van) de kosten zelf dragen.