Afbouwen antidepressiva: Veilige methodes & ontwenningsverschijnselen

Antidepressiva moeten voorzichtig worden afgebouwd vanwege hun verslavende werking. Plotseling stoppen is erg gevaarlijk omdat je hersenen dan een shock-effect krijgen. Doordat ze afhankelijk zijn geworden van de medicatie, functioneren ze tijdelijk niet goed en krijg je last van diverse klachten. Deze ontwenningsverschijnselen kunnen soms zelfs levensgevaarlijk zijn. Geleidelijk afbouwen beperkt de vervelende symptomen. Sommige mensen hebben hiervoor professionele hulp nodig. Op deze pagina vind je uitleg over veilig afbouwen, antidepressiva ontwenningsverschijnselen en opties voor hulp bij stoppen.

Wat zijn antidepressiva en hoe werken ze?

Antidepressiva zijn medicijnen die depressieve klachten verminderen. Ze werken door de balans van sommige chemische stoffen in je hersenen te beïnvloeden, zoals dopamine, serotonine en noradrenaline. Deze neurotransmitters spelen een belangrijke rol bij je stemming, emoties en eetlust. Bij depressie zijn deze stofjes vaak uit balans.

Antidepressiva helpen de balans van deze neurotransmitters te herstellen, volgens psychiater en neurowetenschapper David Nutt. Ze verhogen bijvoorbeeld de niveaus van sommige neurotransmitters in je lichaam of voorkomen dat ze snel worden afgebroken. Hierdoor verminderen depressieve klachten. Ook helpen antidepressiva bij andere psychische aandoeningen zoals angststoornissen en dwangstoornissen.

Niet alle antidepressiva zijn hetzelfde. De medicijnen kunnen verschillen in hun werking, focus op bepaalde stoffen en bijwerkingen. De meest bekende soorten antidepressiva zijn SSRI’s en SNRI’s. Ook zijn er de wat oudere tricyclische antidepressiva en MAO-remmers. Daarnaast zijn er ‘overige’ antidepressiva zoals bupropion en mirtazapine. Deze antidepressiva werken heel anders dan andere medicatie.

Waarom wil je stoppen met antidepressiva?

Je wilt stoppen met antidepressiva omdat je je beter voelt of vanwege de bijwerkingen die de medicatie geeft. Ook kun je willen stoppen met antidepressiva wanneer je zwanger wilt worden, omdat veel middelen schadelijk zijn tijdens de zwangerschap, volgens onderzoekers in American Journal of Obstetrics and Gynecology. Daarnaast willen veel mensen stoppen met antidepressiva omdat ze het ‘nu’ op eigen kracht willen proberen.

Zomaar stoppen is onveilig. Ook moet je vanwege de juiste motivaties stoppen. Iemand die zich een beetje beter voelt en denkt ‘nu’ zonder medicatie te kunnen, stopt mogelijk te vroeg. Een terugval in je klachten is dan vaak het resultaat. Enkele juiste motivaties om te stoppen zijn een succesvolle behandeling, waarbij je al lange tijd stabiel en goed voelt, en onacceptabele bijwerkingen. Wanneer er geen sprake is van bijwerkingen, is de tijd om af te bouwen meestal zo’n 6 tot 12 maanden nadat je je goed en stabiel voelt. Dit bespreek je altijd vooraf met een arts.

Hoe bouw je veilig af?

Je bouwt veilig af door een stappenplan te volgen onder medische begeleiding. Een stappenplan voor het afbouwen van antidepressiva verschilt per medicijn. Meestal verlaag je de dosering om de paar weken en duurt het afbouwen enkele maanden. Soms wordt voor intermitterend afbouwen gekozen, volgens onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam in Psychotherapy and Psychosomatics. Dit betekent dat je de dosering een poosje verlaagt, dan weer verhoogt en vervolgens weer verlaagt. Het proces duurt zo veel langer. Wel kan dit een oplossing zijn wanneer je last krijgt van ernstige ontwenningsverschijnselen tijdens het afbouwen.

De dosering afbouwen doe je door tabletten te nemen met een lagere hoeveelheid van het medicijn (2,5 mg in plaats van 5 mg, bijvoorbeeld). Voor sommige antidepressiva zijn ook taperingstrips verkrijgbaar. Dit zijn voorverpakte doseringen per dag. Taperingstrips zijn handige hulpmiddelen bij het afbouwen, maar zijn niet noodzakelijk voor het succesvol afbouwen. Je arts speelt wel altijd een cruciale rol. Deze beoordeelt wat voor afbouwschema je kunt volgen, adviseert hoe je om kunt gaan met bijwerkingen en controleert tijdens het afbouwen of het afbouwschema niet aangepast moet worden.

Welke ontwenningsverschijnselen kun je verwachten?

Ontwenningsverschijnselen die je kunt verwachten tijdens het afbouwen van antidepressiva zijn diverse fysieke en psychische klachten. Deze verschillen in ernst en impact op je dagelijks leven. Ze variëren van vermoeidheid en spierpijn tot concentratieproblemen en suïcidale gedachten. Het verschilt ook per persoon van welke klachten je last krijgt. De meeste mensen die langdurig antidepressiva gebruiken krijgen sowieso griepachtige verschijnselen, volgens Frans onderzoek in Journal of Clinical Psychiatry, zoals hoofdpijn, spierpijn, vermoeidheid en maagproblemen.

Niet alle antidepressiva zorgen gemiddeld voor dezelfde ontwenningsverschijnselen. Bepaalde antidepressiva zorgen vaker voor ernstige klachten, zoals paroxetine en venlafaxine. Ook verschilt de duur van ontwenning. Naarmate je langere tijd antidepressiva gebruikt hebt, zal de ontwenning gemiddeld ook langer duren. De meeste gebruikers houden een paar weken lang last. Wanneer ontwenningsklachten maanden lang aanhouden, kan er ook sprake zijn van een terugval. Een arts moet dan bepalen of je last hebt van depressieve klachten door ontwenning of omdat de depressie teruggekeerd is.

Mogelijke ontwenningsverschijnselen die je kunt verwachten zijn:

• Hoofdpijn en spierpijn
• Slaapproblemen en vermoeidheid
• Zenuwproblemen, zoals tintelingen, elektrische schokjes in je lichaam en duizeligheid
• Trillingen en spierkrampen
• Prikkelbaarheid en plotselinge stemmingswisselingen
• Angst en onrustige gevoelens
• Depressieve symptomen zoals somberheid en huilbuien
• Cognitieve problemen, zoals moeite om je te concentreren en verwardheid
• Zelfmoordgedachten (zeldzaam)

Waar vind je professionele hulp?

Je vindt professionele hulp voor het afbouwen via de huisarts of psychiater. Deze kennen je medische geschiedenis en kunnen advies geven. Bijvoorbeeld over het aanpassen van het afbouwschema en aanvullende medicatie om te helpen bij ontwenningsverschijnselen. Lijkt er sprake te zijn van een medicijnverslaving? In dat geval kun je worden doorverwezen naar een psycholoog of gespecialiseerde verslavingshulp.

Bij problemen met (geleidelijk) afbouwen kan therapie helpen. Via therapie leer je je gedachten en gevoelens beter begrijpen. Dit helpt om copingmechanismen te ontwikkelen. Ook kunnen zo onderliggende klachten afnemen. Hierdoor kun je makkelijker omgaan met cravings en ontwenningsverschijnselen. Enkele therapievormen bij een afhankelijkheid aan antidepressiva zijn cognitieve gedragstherapie en schematherapie.

De therapie kun je volgen bij een psycholoog. Je hebt dan regelmatig een afspraak, bijvoorbeeld 1 keer in de week. Ook kun je online therapie volgen. Dit is vaak laagdrempeliger en kan zelfs op anonieme basis. Bij ernstige klachten is het echter verstandig om face-to-face hulp te zoeken. Hiervoor bestaan ook gespecialiseerde klinieken. Je wordt dan 24/7 begeleid. Een verslavingskliniek of GGZ-instelling heeft bijvoorbeeld de voorkeur bij een crisissituatie, wanneer iemands leven gevaar loopt zonder onmiddellijke hulp. In dat geval is een gedwongen opname ook een optie.

Wat kun je zelf doen tijdens het afbouwen?

Tijdens het afbouwen kun je zelf een aantal dingen doen om het afbouwen makkelijker te maken. Denk aan het maken van aanpassingen in je leefstijl, het gebruik van natuurlijke middelen en het zoeken van sociale steun. Vooral leefstijlaanpassingen helpen bij het afbouwen. Antidepressiva werken namelijk beter wanneer je gezonder eet, meer beweegt en beter slaapt. Hierdoor hoef je minder van het medicijn in te nemen voor dezelfde effecten. Dit maakt afbouwen makkelijker.

Enkele dingen die je zelf kunt doen tijdens het afbouwen zijn:

• Leefstijlaanpassingen: Gevarieerd en gezond eten, regelmatige lichaamsbeweging en voldoende slaap verbeteren je stemming, verminderen stress en ondersteunen je hersenen.
• Natuurlijke ondersteuning: Het gebruik van natuurlijke supplementen kan helpen om te ontspannen, stress te verminderen en beter te slapen.
• Omgaan met stress: Door oorzaken van stress te herkennen kun je zoeken naar manieren om deze te vermijden of hier op een andere manier mee om te gaan.
• Sociale steun: Praat met je partner, familie of vrienden over je klachten en vervelende bijwerkingen voor steun.

Hoe herken je een terugval?

Een terugval herken je aan verschillende waarschuwingssignalen, zoals veel negatieve gevoelens, een gebrek aan energie en slaapproblemen. Een terugval van een depressie verloopt meestal geleidelijk, maar de depressieve symptomen kunnen ook plotseling weer opduiken. Het verschil tussen een terugval bij depressie en ontwenning is dat de symptomen bij een terugval met je psychische gezondheid te maken hebben. Wanneer onttrekkingsverschijnselen optreden zijn het vaak vooral fysieke klachten.

Ontwenningsverschijnselen nemen meestal af binnen een paar weken. De klachten bij een terugval zullen, zonder behandeling, niet verdwijnen. Wanneer je een terugval vermoedt, is het daarom belangrijk om extra hulp te zoeken. Je huisarts of psycholoog kan beoordelen of er inderdaad sprake is van een terugval. Hier kan dan een nieuw behandelplan voor worden opgesteld. Ook kun je preventieve maatregelen nemen om de gevolgen van een terugval te beperken. Denk aan regelmatig contact met je arts of therapeut, leren omgaan met stress en het naleven van een gezonde levensstijl.

Wat zeggen anderen over afbouwen?

Anderen zeggen over afbouwen van antidepressiva dat er geen “one size fits all”-aanpak bestaat. Volgens ervaringen gedeeld op blogs en online forums moet de afbouw van een antidepressivum goed voorbereid worden. Je inlezen over de mogelijke ontwenningsverschijnselen en het belang van preventieve maatregelen kan bijvoorbeeld veel helpen wanneer je uiteindelijk last krijgt van symptomen.

Hoewel veel mensen snel willen afbouwen om te vermijden dat een verslaving ontstaat, is in kleinere stappen afbouwen vaak succesvoller. Klachten kunnen dan langer aanhouden, maar zijn vaak wel minder intens. Dit maakt het afbouwen makkelijker vol te houden. Tips van lotgenoten zijn ook om goed voor jezelf te zorgen tijdens het afbouwen. Ook kun je steun vinden in het lezen of bekijken van succesverhalen. Je leert dan dat afbouwen een proces is dat tijd nodig heeft, en dat je er niet alleen in staat. Bij eerdere mislukte stoppogingen is het daarnaast verstandig om extra hulp te zoeken.

Zoek jij hulp tijdens het afbouwen antidepressiva? Bel nu onze hulplijn 020 – 532 0030 en krijg van onze medewerkers persoonlijk advies over mogelijke behandelopties.

Veelgestelde vragen