Bij ernstige depressie en verschillende psychiatrische aandoeningen kan elektroconvulsietherapie (ECT) een effectieve ingreep zijn. Tijdens een behandeling krijg je een paar seconden lang zorgvuldig gecontroleerde elektrische stroom toegediend terwijl je onder narcose ligt. Dit helpt je hersenen te ‘resetten’. Symptomen verbeteren door een ECT-behandeling vaak snel voor veel patiënten, maar keren in veel gevallen ook weer terug binnen een jaar. Op deze pagina vind je uitgebreide informatie over ECT, bespreken we de risico’s en leggen we uit welke rol ECT kan spelen in de behandeling van verslaving.
Inhoud
Wat is elektroconvulsietherapie (ECT)?
Elektroconvulsietherapie (ECT) is een behandeling voor psychische aandoeningen waarbij je hersenen een korte elektrische stroomstoot krijgen. Hierdoor ontstaat een korte, gecontroleerde epileptische aanval. Dit helpt om de balans van belangrijke neurotransmitters in je hersenen te herstellen en ondersteunt verschillende hersenfuncties. Een moderne ECT-behandeling is over het algemeen een veilige behandeling die goed werkt. Ernstige bijwerkingen zijn zeldzaam, volgens een studie uit 2008 in Current Psychiatry Reports. Veel patiënten knappen door ECT bovendien al binnen enkele behandelingen op.
ECT wordt meestal toegepast als laatste redmiddel bij stemmingsstoornissen. Medicatie of psychotherapie helpen dan niet voldoende om klachten te verminderen. Het is onder meer geschikt voor mensen met ernstige depressies, bipolaire stoornis en schizofrenie. Soms is het de eerste keuze voor behandeling. Bijvoorbeeld voor mensen die niet willen eten of drinken door een eetstoornis zoals anorexia of kampen met ernstige suïcidaliteit.
Wat gebeurt er tijdens een ECT-behandeling?
Tijdens een ECT-behandeling word je eerst medisch onderzocht en geëvalueerd. De behandelend arts stelt dan vast of ECT een geschikte behandeling is voor jouw situatie en hoeveel behandelsessies nodig zijn. Ook word je uitgebreid geïnformeerd over wat de behandeling inhoudt en welke risico’s er zijn. Een behandeltraject met ECT duurt in Nederland gemiddeld één tot twee maanden, volgens de Hersenstichting. Je krijgt meestal wekelijks twee sessies.
Tijdens een behandelsessie word je volledig onder narcose gebracht. Ook krijg je vooraf een spierverslappend middel toegediend. Wanneer je spieren verslapt zijn, is er namelijk geen risico dat je spierpijn of lichamelijke klachten overhoudt aan de behandeling. Tijdens de sessie worden elektroden op het hoofd geplakt. Deze geven een korte stroomstoot en zorgen zo voor een epileptische aanval. Meestal duurt dit alles zo’n 15 minuten. Na afloop word je naar een uitslaapkamer gebracht. Hier worden mogelijke bijwerkingen ook nog even in de gaten gehouden.
Wat zijn de effecten van ECT?
De effecten van ECT zijn verschillende grote veranderingen in je hersenen. ECT beïnvloedt de balans van neurotransmitters zoals serotonine en noradrenaline, volgens de psychiater en onderzoeker Siegfried Kasper in The Journal of ECT. Deze neurotransmitters spelen een belangrijke rol bij je stemming en emoties. Ook kan ECT de groei van nieuwe hersencellen stimuleren en de elektrische activiteit in je hersenen veranderen.
De werking van ECT op je hersenen heeft brede effecten op verschillende psychiatrische klachten. Zo verbetert het bij depressie de stemming en nemen negatieve gevoelens zoals angst en zelfmoordgedachten af. Bij mensen met bipolaire stoornis helpt het om manische episodes te beperken. Daarnaast wordt ECT ingezet bij katatonie, schizofrenie en obsessieve-compulsieve stoornis om klachten te verminderen.
Wat zijn de voordelen van ECT?
De voordelen van ECT zijn vooral de snelle verbetering van symptomen, met name bij ernstig depressieve klachten. De effectieve behandeling leidt vaak binnen enkele dagen of weken al tot een duidelijke verandering, volgens een studie uit 2022 in Journal of Psychiatric Research. Bij veel antidepressiva duurt het juist minstens een maand of langer voordat het goed werkt en klachten verminderen. Ook psychotherapie heeft tijd nodig voor duidelijke resultaten. Bij een aantal patiënten dat ernstig depressief is en kampt met intense zelfmoordgedachten, kan ECT daarom levensreddend werken.
Volgens de Amerikaanse psychiater William Vaughn McCall leidt ETC in zo’n 60% van patiënten met zware depressies tot resultaat. Voor klachten bij bipolaire stoornis helpt ECT-behandeling in 70% tot 80% van de gevallen, volgens Zweedse onderzoekers in een studie uit 2019. Voor katatonie zorgt ETC voor vrijwel alle patiënten voor verbetering, volgens een studie uit 2015 in World Journal of Psychiatry.
Mogelijke voordelen van ECT zijn:
- Relatief snelle behandelresultaten (vaak al binnen een paar sessies)
- Effectief bij ernstige depressie
- Brede toepassingen voor verschillende psychiatrische aandoeningen en psychische klachten
- Verbetert levenskwaliteit, onder meer door toename in energie
- Kan worden gecombineerd met andere behandelingen voor een langdurig resultaat
Wat zijn de risico’s en bijwerkingen?
De risico’s en bijwerkingen van ECT-behandeling zijn over het algemeen beperkt en mild, maar moeten wel serieus worden genomen. Mogelijke complicaties zoals hartritmestoornissen en bloedingen hebben vooral te maken met risicogroepen, zoals patiënten met hartproblemen. De medische screening zorgt ervoor dat de kans op zulke complicaties zeer klein is.
Veel patiënten voelen zich direct na de behandelsessie verward. Die verwardheid gaat vanzelf over, meestal binnen een uur. Ook kun je tijdelijk last hebben van klachten zoals hoofdpijn, misselijkheid en lichte spierpijn. Daarnaast hebben ECT-behandelingen vaak een impact op het geheugen. Zo herinneren veel patiënten zich weinig meer van de periode net na de behandelsessie. Sommige patiënten houden na de behandeling last van anterograde amnesie, waardoor ze nieuwe informatie slecht onthouden. Vaak trekken deze geheugenklachten in de weken en maanden na een behandeltraject weg.
Mogelijke risico’s en bijwerkingen van ECT-behandeling zijn:
- Tijdelijke verwardheid
- Milde klachten zoals hoofdpijn, misselijkheid en spierpijn
- Geheugenklachten, die soms langdurig aanhouden
- Ernstige complicaties zoals hartritmestoornissen en bloedingen
Wat is de relatie tussen ECT en verslaving?
De relatie tussen ECT en verslaving is vooral dat ECT kan helpen bij mensen met een dubbele diagnose, volgens de Italiaanse psychiater en verslavingsonderzoeker Icro Maremmani. Dit betekent dat iemand zowel een verslaving als een andere psychische aandoening heeft. Vaak speelt deze andere aandoening een rol in de ontwikkeling van verslavend gedrag. Om effectief te stoppen met de verslaving, is het daarom belangrijk dat deze aandoening ook wordt behandeld. Een ECT-behandeling kan hiervoor worden ingezet.
Bij een gecombineerde behandeling van ECT, medicatie en/of psychotherapie, is het wel belangrijk dat het risico op middelengebruik wordt uitgesloten. Er is namelijk een wisselwerking tussen ECT en sommige verslavingsmiddelen. Zo kunnen opiaten zoals methadon, dat wordt gebruikt voor de behandeling van een opioïdverslaving, de werking van spierverslappers beïnvloeden die worden gebruikt tijdens ECT. Stimulerende middelen zoals speed en cocaïne verhogen het risico op complicaties tijdens de sessie. Je verslavingsarts en een behandelend psychiater moeten daarom nauw samenwerken om een veilige behandeling te garanderen.
Wat kost een ECT-behandeling?
Een ECT-behandeling kost in Nederland vaak alleen het eigen risico van je verzekering. De basisverzekering van de meeste verzekeraars vergoedt namelijk ECT. Soms kunnen er aanvullende kosten zijn voor bijvoorbeeld een eenpersoonskamer in het ziekenhuis. Deze kun je zelf betalen of worden dan vergoed met een aanvullende verzekering. Controleer hiervoor altijd de vergoedingsvoorwaarden van de verzekering(en) die je hebt lopen. Zo voorkom je vervelende verrassingen.
Wat zijn de wachttijden voor ECT?
De wachttijden voor ECT zijn gemiddeld enkele weken tot een paar maanden en verschillen per ziekenhuis en regio. Er zijn echter door heel Nederland aanbieders van ECT te vinden, waardoor de kans op extreme wachttijden zeer klein is. In acute en levensbedreigende situaties, zoals bij ernstige depressieve klachten en het risico op suïcidaal gedrag, kan ECT als spoedbehandeling worden uitgevoerd. Je krijgt dan voorrang bij behandeling en wordt binnen een paar dagen of weken behandeld.
Wat gebeurt er na de ECT-behandeling?
Na de ECT-behandeling volgt eerst een periode van herstel. Mogelijke verwardheid, ongemakken en geheugenklachten verdwijnen bij de meeste patiënten binnen een paar dagen of weken. Een behandeling gaat hierna door via therapie en/of medicatie. Je kunt hierbij denken aan gedragstherapie en SSRI’s. Deze helpen om de onderliggende oorzaken van je klachten beter weg te nemen en de kans op een terugval te beperken.
Na deze behandelmethoden voor terugvalpreventie ga je uiteindelijk nog een traject van nazorg in. Dit houdt in dat je regelmatig voor controle naar een psycholoog of psychiater gaat, om je herstel te monitoren en op tijd in te grijpen bij een terugval.
Wat kun je verwachten van het resultaat?
Je kunt van het resultaat verwachten dat veel klachten snel verdwijnen of verminderen. ECT werkt in vergelijking met andere behandelingen namelijk snel en effectief. Tegelijkertijd krijgen de meeste patiënten wel een terugval. Na een jaar keert bij zo’n 52% van alle patiënten dat ECT krijgt, volgens een belangrijke studie uit 2013 in Neuropsychopharmacology. Medicatie en psychotherapie helpen volgens de onderzoekers aanzienlijk om het risico op terugval te verkleinen. Na de kortetermijneffecten is het daarom belangrijk om de onderliggende oorzaken van de klachten verder te behandelen.
Patiënten zijn overwegend positief over ECT, volgens gedeelde ervaringen op patiënten fora en via enquêtes. Dit komt onder meer doordat ECT vaak wordt toegepast in moeilijke situaties waarin al veel behandelmethoden zijn uitgeprobeerd. Bij ECT ziet een flink deel van deze groep patiënten duidelijke verbeteringen in hun situatie. Het verbetert zo hun levenskwaliteit en draagt bij aan verder herstel. Wel geven patiënten aan dat bijwerkingen zoals geheugenklachten en flinke impact kunnen hebben in de periode van herstel.
Wat is de rol van familie en naasten?
De rol van familie en naasten tijdens een ECT-behandeling is van grote waarde. De emotionele en praktische steun helpen om sneller en veiliger te herstellen. Vooral in de dagen na een behandelsessie is het belangrijk om de patiënt zoveel mogelijk te ontlasten. Bijwerkingen kunnen het dagelijks functioneren namelijk uitdagender maken. Na een ECT-behandeling is het ook niet toegestaan om de weg op te gaan, waardoor vervoer van familie en naasten nodig kan zijn.
Veelgestelde vragen
Wanneer wordt ECT toegepast?
ECT wordt meestal ingezet als andere behandelingen onvoldoende helpen. Het wordt met name gebruikt bij ernstige depressies, manische episodes bij een bipolaire stoornis en katatonie.
Is ECT veilig?
Ja, ECT is een veilige behandeling wanneer deze wordt uitgevoerd door ervaren professionals in een gecontroleerde omgeving. Medische procedures hebben altijd risico’s, maar voor ECT zijn deze over het algemeen klein.
Doet ECT pijn?
Nee, tijdens een behandelsessie met ECT ben je volledig onder narcose en voel je niets. Ook zijn je spieren ontspannen omdat een spierverslappend middel toegediend wordt vooraf aan de sessie, waardoor vrijwel geen spierpijn kan ontstaan door de opgewekte epileptische aanval.
Hoelang duurt een ECT-behandeling?
De gehele procedure van een ECT behandelsessie duurt gemiddeld zo’n 10 tot 15 minuten, waarbij het epileptisch insult maximaal 1 minuut lang duurt. Een volledige behandeltraject duurt gemiddeld 4 tot 10 weken, waarbij je elke week een paar sessies krijgt.